هر گاه قلب یک بیمار با استفاده از قلب یک اهدا‌کننده عضو جایگزین گردد، عمل جراحی پیوند قلب انجام شده است. این جراحی، توسط یک جراح متخصص قلب و عروق مجرب انجام می‌گیرد. تنها کسانی می‌توانند از عمل پیوند قلب بهره‌مند گردند که شدت نارسایی قلبی در آنها بسیار شدید باشد؛ به طوری که تنها راه درمانی باقیمانده برای این بیماران، جراحی پیوند قلب باشد.
پیشرفت‌هایی که در زمینه علم و ابزار پزشکی صورت گرفته، درصد موفقیت عمل پیوند قلب را به طور قابل توجهی افزایش داده است. به همین دلیل، اشخاص پس از انجام جراحی پیوند قلب، می‌توانند حتی تا چند دهه نیز به زندگی خود ادامه دهند.
برای آنکه عمل جراحی پیوند قلب انجام گیرد، ملاحظات زیادی وجود دارند. پزشک متخصص باید نتیجه تمامی آزمایش‌ها را با دقت بررسی کند. همچنین، مشخصات اهدا‌کننده و گیرنده عضو باید به طور تطابق داده شوند. در صورتی که جراحی به خوبی انجام گیرد، عوارض ناشی از پیوند به حداقل خواهد رسید.
عمل پیوند قلب چیست؟
هنگامی که قلب یک فرد بیمار مبتلا به نارسایی قلبی، با قلب شخص دیگری جایگزین شود، عمل جراحی پیوند قلب نامیده می‌شود. این نوع درمان، برای بیمارانی به کار می‌رود که نسبت به درمان‌های دیگر از جمله دارودرمانی، مقاوم شده باشند. همچنین، گاهی نارسایی قلبی چنان شدید است که بیمار برای زنده ماندن به یک قلب جدید نیاز خواهد داشت. در این صورت، پزشک متخصص، بهترین راه درمانی را عمل پیوند قلب می‌داند.
ویژگی‌های عمل پیوند قلب
تعداد افرادی که اهدا‌کننده قلب هستند، بسیار محدود است. از این رو، تنها افرادی می‌توانند جراحی پیوند قلب را انجام دهند که شرایط بسیار بحرانی داشته باشند. ضمن اینکه این افراد باید پس از جراحی نیز مراقبت‌های لازم را انجام دهند تا نتیجه رضایت بخشی دریافت نمایند.
عمل جراحی پیوند قلب یکی از عمل‌های پرخطر به حساب می‌آید. اما پیشرفت تکنولوژی باعث شده تا درصد خطای این روش درمانی به حداقل برسد. با این حال، بیمارانی که تحت جراحی پیوند قرار می‌گیرند، باید تا پایان عمر خود، مراقبت‌های بهداشتی و پزشکی را رعایت کنند. این کار برای پیشگیری از پس زدن پیوند و عوارض ناشی از جراحی، کاملا ضروری خواهد بود.
عمل جراحی پیوند قلب به چه کسانی توصیه می‌شود؟
افرادی که به انواع نارسایی‌های قلبی دچار هستند، باید به کمک روش‌های مرسوم مانند دارو درمانی یا جراحی‌های کم تهاجمی درمان خود را پیگیری کنند. اما گاهی بیمار، پاسخ درمانی لازم را از روش‌های یاد شده دریافت نمی‌کند. به این ترتیب، زندگی وی به خطر افتاده و نیاز به یک قلب جدید احساس می‌شود. در غیر این صورت، اکسیژن و خون کافی به اندام بدن نرسیده و خطر مرگ را به همراه دارد. در ادامه انواع نارسایی قلبی که ممکن است به جراحی پیوند قلب نیاز داشته باشند، معرفی می‌کنیم.
کاردیومیوپاتی
هر نوع بیماری قلب و عروق یا نارسایی قلبی که به ماهیچه و عضله قلب آسیب بزند، در گروه کاردیومیوپاتی قرار می‌گیرد. معمولا علل ایجاد این نوع بیماری‌ها، مواردی مانند عفونت یا بیماری‌های ژنتیکی هستند. ناگفته نماند که برخی از این بیماری‌ها هیچ دلیل مشخصی ندارند.
بیماری عروق کرونر
هنگامی که عروق و شریان‌های قلب در اثر تجمع رسوبات و پلاک دچار انسداد شوند، جریان خون به قلب محدود می‌گردد. از این رو، احتمال رخ دادن حملات قلبی افزایش پیدا می‌کند. حمله یا سکته قلبی می‌تواند آسیب‌های جبران ناپذیری را به ماهیچه قلب وارد نماید. در شرایط خاص و پیشرفته که بیماری عروق کرونر با روش‌های مرسوم درمان نشود، عمل جراحی پیوند قلب بهترین گزینه خواهد بود.
بیماری‌های مادرزادی قلب
برخی از کودکان، از زمان تولد، نقص‌هایی در ساختار قلب خود دارند. این نقص‌ها از همان ابتدا یا با افزایش سن، فرد را دچار مشکلاتی خواهند کرد. در واقع، بخشی از نارسایی‌های قلبی در اثر بیماری‌های قلبی مادرزادی بروز می‌کنند. در مراحل نهاییِ درمان این گونه نارسایی‌ها، ممکن است جراحی پیوند قلب لازم باشد.
بیماری دریچه قلب
این گونه بیماری‌ها به دریچه‌های قلب آسیب می‌زنند. در صورتی که هر یک از چهار دریچه اصلی قلب دچار مشکل گردند، ابتلا به بیماری نارسایی قلبی اجتناب ناپذیر خواهد بود. اگر نتوان به کمک جراحی ترمیم دریچه یا عمل تعویض دریچه آن را بهبود داد، عمل پیوند قلب ضرورت پیدا می‌کند.
مراقبت‌های قبل از عمل جراحی پیوند قلب
آمادگی برای عمل جراحی پیوند قلب، مراحل متعددی دارد. در واقع، شخص باید از نظر سلامت جسم و روان تحت معاینات دقیق قرار گیرد. در بسیاری از موارد، بیمار با وجود نارسایی شدید قلبی، گزینه مناسبی برای انجام عمل پیوند قلب نخواهد بود. از مراقبت‌های قبل از عمل جراحی پیوند قلب، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- انجام آزمایش خون برای بررسی سطح گلبول‌های قرمز، پلاکت‌ها و سایر اجزای خون
- بررسی وضعیت سیستم ایمنی بدن؛ برای پیش‌بینی اینکه عضو جدید تا چه حد می‌تواند با سیستم ایمنی بدن بیمار سازگار باشد
- ارزیابی عملکرد کلیه از طریق آزمایش ادرار
- حذف الکل، تنباکو و مواد مخدر از مدت طولانی قبل از عمل جراحی
- انجام تصویربرداری‌های تخصصی مانند رادیوگرافی قلب، سی تی اسکن، ام آر آی و اکوکاردیوگرافی
- بررسی عملکرد قلب، سیستم تنفسی و گردش خون از طریق تست‌های تشخیصی مانند الکتروکاردیوگرام، تست عملکرد ریه، تست ورزش، هولتر مانیتورینگ و کاتتریزاسیون قلب
- بررسی وضعیت بیماری‌های دهان و دندان برای پیشگیری از عفونت بافت قلب پیوندی
- انجام آزمایش برای تشخیص بیماری‌های عفونی مانند سل، هپاتیت B یا C، بیماری HIV، توکسوپلاسموز و ویروس هرپس سیمپلکس
- بررسی ابتلا به ویروس واریسلا زوستر که منجر به بیماری‌هایی مانند آبله و زونا می‌شود
- تکمیل برنامه واکسن بیمار
بررسی وضعیت اعصاب و روان فرد تحت جراحی پیوند قلب
بیماری که قرار است تحت عمل جراحی پیوند قلب قرار گیرد، باید ارزیابی‌های بالینی، روانشناختی و عصبی را نیز پشت سر بگذارد. زیرا عمل پیوند، خود به تنهایی، استرس‌زا خواهد بود. ضمن اینکه حفظ نتیجه جراحی پیوند قلب، چالش برانگیز و پرتنش به نظر می‌رسد.
معمولا کسانی که جراحی پیوند انجام می‌دهند، با خطر افسردگی روبرو می‌شوند. به این ترتیب، انجام تست‌های روانشناختی پیش از جراحی کمک می‌کند تا مشکلات احتمالی بیماران، شناسایی گردند.
مرحله آماده‌سازی (بریج)
پیش از انجام عمل جراحی پیوند قلب، بیمار باید تحت مراقبت باشد. این مراقبت‌ها که به آنها درمان‌های بریج گفته می‌شود، شامل دارو درمانی و انواع دیگر مراقبت‌ها هستند. درمان‌های بریج به بیمار کمک می‌کنند تا علائم کمتر و خفیف‌تری را تجربه کنند. مصرف دارو و استفاده از دستگاه کمک بطنی، از جمله روش‌های حمایتی یا درمان‌های بریج قبل از عمل پیوند قلب هستند.
مراحل عمل پیوند قلب چگونه انجام می‌گیرند؟
در طول عمل جراحی پیوند قلب، چند مرحله اصلی باید توسط پزشک جراح متخصص قلب انجام گیرد. در ادامه، شرح مختصری درباره مراحل عمل پیوند قلب خواهیم داشت.
بیهوشی عمومی
جراحی پیوند قلب یک عمل پیچیده است که باید با استفاده از بیهوشی عمومی انجام گیرد. به همین دلیل، بیمار در حین جراحی، به خواب عمیقی فرو می‌رود.
اتصال دستگاه تنفس مصنوعی به بیمار
بیمار در حین بیهوشی عمومی، نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی دارد. به همین دلیل، کارشناس بیهوشی حاضر در اتاق عمل، لوله‌ای را در گلوی شما فرو می‌کند. سر دیگر این لوله، به دستگاه تنفس مصنوعی تحت عنوان ونتیلاتور متصل است. ونتیلاتور برای بهبود تنفس شما در حین جراحی به کار می‌رود.
تزریق داروهای ضد لخته و رقیق‌کننده خون
در حین عمل جراحی پیوند قلب، دستگاه بای پس قلب و ریه به بیمار متصل می‌شود. به همین دلیل، داروهای رقیق‌کننده مانند هپارین به بیمار تزریق می‌گردند. در اصل، این گونه داروها خطر لخته شدن خون را کاهش می‌دهند.
اتصال بیمار به دستگاه بای پس قلب و ریه
در حین عمل جراحی پیوند قلب، پمپاژ خون باید ادامه پیدا کند. در غیر این صورت، به دیگر اندام‌های بدن، آسیب وارد می‌شود. بنابراین، یک دستگاه بای پس قلب و ریه به بیمار متصل می‌گردد. در طول جراحی این دستگاه، وظیفه قلب و ریه‌های بیمار را انجام می‌دهد. به این ترتیب، خون اکسیژن لازم را دریافت کرده و به تمام اندام‌ها و بافت‌های بدن می‌رساند.
خارج کردن قلب بیمار
در مرحله بعد، برای جایگزین کردن قلب بیمار، باید فضای کافی را در قفسه سینه ایجاد نمود. به همین دلیل، جراح باید رگ‌های خونی متصل به قلب را مسدود کرده و ماهیچه قلب را از آنها جدا نماید.
پیوند قلب سالم اهدایی
پس از خارج کردن قلب بیمار، قلب جدید را در قفسه سینه شخص جای می‌دهند. رگ‌های خونی قلب جدید باید به عروق اصلی بدن بیمار متصل گردند. پس از آن، پزشک جراح، قلب جدید را برای راه‌اندازی مجدد آماده خواهد کرد.
ممکن است لازم باشد در ابتدای کار، ممکن است برای شروع تپش قلب، به یک ضربان ساز یا پیس میکر نیاز باشد. استفاده از یک ضربان ساز الکتریکی در برخی موارد، کمک‌کننده خواهد بود (البته نه به صورت دائمی).
اهمیت مراقبت‌های بعد از جراحی پیوند قلب
پس از اتمام عمل جراحی پیوند قلب، شخص به بخش مراقبت‌های ویژه انتقال داده می‌شود. بسته به اینکه وضعیت بیمار تا چه حد وخیم باشد، مدت زمان بستری در بیمارستان متغیر خواهد بود. در عمده موارد، افراد بین ۱ تا ۳ هفته در بیمارستان بستری خواهند بود. بیماری که عمل پیوند قلب انجام داده، در بخش مراقبت‌های ویژه به صورت شبانه روزی تحت نظر خواهد بود. چک کردن علائم حیاتی وی برای پیش‌بینی پس زدن پیوند، ضروری است.
ترخیص از بیمارستان
پس از مدت زمان مشخص و در صورت صلاحدید پزشک معالج، بیمار از بیمارستان مرخص می‌گردد. البته برنامه مراقبتی شخص باید به او و اعضای خانواده آموزش داده شود. لازم است بیمار تا زمان بهبودی کامل، دستورات پزشک را به طور کامل اجرا نماید.
برنامه توانبخشی قلب
یکی از مهم‌ترین مراحل نقاهت بیمار بعد از عمل جراحی پیوند قلب، شرکت در برنامه توانبخشی است. در برنامه توانبخشی قلب، بیمار باید زیر نظر متخصص ورزش و متخصص تغذیه، یک برنامه ورزشی و رژیم غذایی اصولی را دنبال کند. این کار برای افزایش قدرت بدنی بیمار و بهبود عملکرد قلب او لازم است. ضمن اینکه رژیم غذایی سالم و مغذی به بهبود سلامت قلب و کوتاه‌تر شدن دوران نقاهت کمک می‌کند.
اقدامات متفرقه پس از عمل جراحی پیوند قلب
برای اینکه بتوانید بهترین نتیجه را از عمل پیوند قلب خود دریافت کنید، رعایت دستورالعمل‌های زیر لازم است:
- داروهای خود را بر اساس دستور پزشک مصرف کنید
- از مصرف الکل، سیگار و مواد مخدر دوری نمایید
- از انجام حرکات بدنی شدید و فعالیت‌های سنگین پرهیز کنید
- در صورت مشاهده علائم عفونت مانند تب، حتما به پزشک خود مراجعه کنید
- به اندازه کافی استراحت کنید
- به ضربان قلب خود در حالت استراحت و فعالیت دقت کنید
عوارض و خطرات پیوند قلب شامل چه مواردی هستند؟
با اینکه عمل جراحی پیوند قلب به شما کمک می‌کند تا عمری طولانی‌تر داشته باشید، اما ممکن است خطرات و عوارضی نیز داشته باشد. برخی از مهم‌ترین خطرات عمل پیوند قلب شامل موارد زیر هستند:
- رد عضو
- بروز عفونت به دلیل سرکوب سیستم ایمنی بدن
- شکست پیوند که باعث از بین رفتن بخشی از ارتباط بدن بیمار با قلب اهدایی می‌گردد
- بیماری کلیوی و نارسایی کلیه
- واسکولوپاتی آلوگرافت قلبی (CAV)
- ابتلا به پوکی استخوان
- فشار خون بالا
- آسیب‌های عصبی
- نامنظم شدن ریتم قلب یا همان بیماری آریتمی قلبی
- ابتلا به افسردگی
- احساس درد
- حمله قلبی یا سکته
مدت انتظار عمل پیوند قلب چقدر است؟
پس از انجام مراحل ارزیابی قبل از عمل جراحی پیوند قلب، شخص به لیست انتظار منتقل می‌شود. هر چه شدت نارسایی قلب بیشتر باشد و شرایط بالینی وخیم‌تر گردد، بیمار با اولویت بیشتری در لیست انتظار پیوند قرار می‌گیرد. مدت زمان انتظار عمل پیوند قلب برای هر فرد با دیگری متفاوت است. زیرا یافتن اهدا‌کننده به سن، گروه خونی و شدت بیماری شخص دریافت‌کننده، بستگی دارد. به این ترتیب، بازه زمانی که بیمار در لیست انتظار به سر می‌برد، می‌تواند کوتاه یا بسیار طولانی باشد.
استفاده از درمان‌های بریج در این بازه زمانی به راحتی بیشتر بیمار کمک می‌کند. با این حال، ممکن است درمان دارویی به تنهایی کافی نبوده و شخص برای تپش قلب به دستگاه کمک بطنی نیز نیاز داشته باشد. این دستگاه‌ها به بیمار زمان می‌دهند تا قلب مورد نیاز خود را بیابد.
بهترین جراح برای عمل پیوند قلب چه کسی است؟
عمل جراحی پیوند قلب باید توسط یک جراح مجرب و معتبر انجام گیرد. با توجه به اینکه تعداد قلب‌های اهدایی بسیار محدود است، بنابراین حساسیت انجام جراحی پیوند قلب بسیار بالا است. هر گونه سهل انگاری در حین عمل، می‌تواند مشکلات زیادی را برای بیمار در پی داشته باشد. بنابراین پیش از اقدام جهت انجام عمل پیوند قلب، حتما تحقیقات کامل را درباره دانش و تجربه پزشک مورد نظر خود انجام دهید.
دکتر علیرضا قویدل یکی از جراحان معتبر در زمینه جراحی‌های قلب هستند. ایشان تجربه زیادی در انجام انواع جراحی قلب دارند. از این رو، برای دریافت اطلاعات بیشتر درباره عمل جراحی پیوند قلب می‌توانید با دکتر قویدل در تماس باشید. همچنین، برای ملاقات حضوری با ایشان می‌توانید به قسمت نوبت دهی در همین سایت مراجعه نمایید.
منابع:
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/heart-transplant/about/pac-20384750
https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/17087-heart-transplant
https://www.hopkinsmedicine.org/health/treatment-tests-and-therapies/heart-transplant
