جراحی بای پس عروق کرونری
جراحی بای پس عروق کرونری (CABG)، با هدف بهبود خون‌رسانی به قلب و کاهش تنگی نفس انجام می‌گیرد. اختلال تنگی عروق کرونر، به معنای باریک شدن مسیرهای خون‌رسانی به قلب است. در چنین مواردی، بیمار باید از درمان‌های اورژانسی استفاده کند؛ اما اگر روش‌های اورژانسی، مانند «آنژیوپلاستی» پاسخ مناسبی ندهد؛ باید جراحی باز قلب انجام گیرد. عمل بای پس قلب، روشی است که در چنین شرایطی انجام می‌گیرد.
در عمل بای پس عروق کرونری قلب، تلاش جراح بر این است تا جریان خون در قلب را بهبود بخشد. برای این کار باید از یک رگ اضافی کمک گرفت. به همین منظور رگ اضافی از ران پا یا قفسه سینه، برداشته شده و در زیر عروق انسداد یافته پیوند زده می‌شود. به این ترتیب، جریان خون به قلب بهبود می‌یابد و مشکلاتی مانند نفس‌تنگی برطرف خواهد شد. در ادامه این مقاله به جزئیات بیشتری درباره جراحی عروق کرونری قلب می‌پردازیم.
جراحی بای پس عروق کرونری (CABG) چیست؟
بسیاری از ناهنجاری‌های قلبی، در اثر تنگ شدن عروق قلب یا مسدود شدن آن‌ها رخ می‌دهد. این تنگی یا انسداد، میزان خون جریان یافته در قلب را کاهش می‌دهد. در نتیجه، عوارضی مانند تنگی نفس و تپش قلب شدید، بروز می‌کنند. در موارد خیلی حاد، فرد باید از روش‌هایی، مانند آنژیوپلاستی استفاده کند تا عملکرد قلب وی بهبود یابد.
گاهی انسداد رگ قلب به گونه‌ای است، که با روش‌های سرپایی مانند آنژیوپلاستی برطرف نمی‌گردد. در چنین مواردی، جراح متخصص قلب و عروق انجام عمل باز قلب را توصیه می‌کند. در این روش (coronary artery bypass graft)، گرفتگی یا انسداد رگ‌ها درمان نمی‌شود؛ اما یک مسیر اضافی برای جاری شدن خون به سمت قلب، ایجاد خواهد شد. به این ترتیب، حجم خون دریافتی در بافت‌های قلب بهبود یافته و تنگی نفس به حداقل خواهد رسید.
مسیر اضافی ایجاد شده، شامل یک رگ برداشته شده از ناحیه ران پا یا قفسه سینه است. این رگ در زیر عروق مسدود شده، قرار گرفته و پیوند می‌خورد. از این پس، جریان خون از طریق این رگ پیوندی، به نواحی مختلف قلب می‌رسد. این روش جراحی را، جراحی بای پس عروق کرونری یا روش CABG می‌گویند.
جراحی بای پس عروق کرونری در چه صورت انجام می‌شود؟
عمل بای پس عروق کرونری قلب، در مواردی باید انجام گیرد که رگ‌های آن، دچار تنگی یا انسداد شده باشند. این روش جراحی، که به آن عمل بای پس قلب نیز، گفته می‌شود، برای بهبود ناهنجاری‌هایی، مانند «آترواسکلروز» یا بیماری عروق کرونر به کار می‌رود. حالت‌های زیر، از جمله ناهنجاری‌هایی هستند، که با استفاده از جراحی CABG بهبود می‌یابند:
- باریک شدن شدید شریان اصلی قلب؛
- احساس درد شدید در قفسه سینه، که در اثر تنگ شدن چندین شریان قلب ایجاد می‌شود؛
- مسدود شدن شریان اصلی سمت چپ قلب، که حجم زیادی از خون را به عضله قلب می‌رساند؛
- ایجاد اختلال، در عملکرد تعدادی از شریان‌های قلب بیمار و دهلیز چپ؛
- گرفتگی‌ها و انسداد عروقی، که با آنژیوپلاستی عروق کرونر درمان نشود؛
- تنگ شدن یا انسداد شریان پس از استنت گذاری.
دقت کنید که قرار نیست روش جراحی CABG، اختلالات یاد شده را درمان کند و پروسه بیماری را، به طور کامل از بین ببرد. بلکه قرار است در حضور آن‌ها، گردش خون را بهبود داده و عوارض ناشی از آن را برطرف نماید؛ برای مثال، پس از جراحی بای پس قلب، احساس درد در قفسه سینه و تنگی نفس بسیار کمتر خواهد شد.
مراقبت‌های قبل از عمل جراحی بای پس عروق کرونری
جراحی قلب از هر نوع (جراحی باز یا کم تهاجمی)، حساسیت بالایی دارد. بنابراین رعایت مراقبت‌های قبل از عمل و بعد از آن، در بهبود بیمار تاثیر بسزایی خواهد داشت. معمولا بیماران قبل از انجام جراحی بایپس عروق کرونری، باید تغییراتی را در رژیم غذایی و دارویی خود اعمال کنند. این تغییرات توسط پزشک متخصص به آن‌ها آموزش داده می‌شود. لازم است بیمار قبل از انجام عمل CABG، آزمایش خون و آزمایش‌های مرتبط با قلب را انجام دهد. نتایج این‌گونه آزمایش‌ها به پزشک جراح کمک می‌کند تا برنامه‌ریزی جراحی را به بهترین شکل انجام دهد.
عمل بای پس عروق کرونری قلب، چگونه انجام می‌شود؟
جراحی بای پس عروق کرونری قلب، یک جراحی قلب باز است که باید در بیمارستان انجام گیرد. به این ترتیب، معمولا صبح روز جراحی، لازم است بیمار در بیمارستان بستری گردد. حساسیت این جراحی بالاست و باید حتما توسط یک پزشک جراح متخصص و مجرب، انجام شود. پیش از آنکه بیمار به اتاق عمل منتقل گردد، باید یک آرام‌بخش به صورت وریدی، به بیمار تزریق شود. این کار برای آرام‌تر شدن و کاهش استرس وی مفید خواهد بود.
روند بیهوشی و آمادگی برای جراحی بای پس قلب
بیهوشی حین جراحی، از نوع بیهوشی عمومی است که به کمک داروهای تزریقی و ماسک صورت انجام می‌شود. در حین جراحی نیز، دستگاه تنفس به نام «ونتیلاتور» به بیمار متصل می‌گردد. در برخی روش‌های جراحی، دستگاهی تحت عنوان دستگاه قلب و ریه، وضعیت جریان خون و اکسیژن در بدن را، ثابت نگه می‌دارد. به این عمل بای پس عروق کرونر با پمپ Off-pump می‌گویند.
نحوه انجام جراحی CABG
برای شروع جراحی لازم است، یک برش طولانی در مرکز قفسه سینه در امتداد استخوان سینه ایجاد گردد. با این کار، قلب شخص به‌طور کامل قابل مشاهده خواهد بود. البته در حین جراحی CABG، فعالیت قلب به طور موقت، با دارو متوقف خواهد شد؛ اما روند خون‌رسانی به بافت‌های بدن از طریق دستگاه قلب و ریه ادامه می‌یابد. به‌طور کلی جراحی بای پس عروق کرونری، بین ۳ تا ۶ ساعت زمان نیاز دارد. هر چه تعداد رگ‌های مسدود شده بیشتر باشد، مدت زمان مورد نیاز برای جراحی، طولانی‌تر خواهد بود.
جراحی بای پس عروق کرونری با چه روش‌هایی انجام می‌شود؟
عمل بای پس قلب، با روش‌های متعددی انجام می‌گیرد. بهترین روش جراحی، بنا بر نظر پزشک متخصص و با توجه به وضعیت بیمار انتخاب می‌شود. در ادامه، انواع روش‌های جراحی بای پس عروق کرونری را معرفی خواهیم کرد.
جراحی عروق کرونر با استفاده از پمپ قلب و ریه
پیش از این اشاره کردیم، که در برخی جراحی‌ها، دستگاه قلب و ریه همراه با ونتیلاتور، به بیمار متصل می‌شود. در این روش، ضربان طبیعی قلب متوقف شده و جریان خون از طریق پمپ قلب و ریه به بافت‌های بدن می‌رسد.
جراحی بای پس قلب بدون استفاده از پمپ off-pump
گاهی برای انجام جراحی بای پس عروق کرونری، از دستگاه قلب و ریه استفاده نمی‌شود. در این روش، ضربان قلب به صورت طبیعی ادامه می‌یابد. پزشک جراح باید ناحیه تحت جراحی در قلب را به کمک برخی تجهیزات ویژه ثابت نگه دارد. چالش‌های جراحی بای پس قلب، بدون استفاده از پمپ Off-pump زیاد است؛ زیرا عمل جراحی باید بر روی قلب تپنده انجام گیرد. از این رو، این روش جراحی تنها برای درمان افراد خاص، توصیه خواهد شد.
جراحی بای پس عروق کرونری با روش کم تهاجمی
در جراحی بای پس عروق کرونری کم تهاجمی، برش‌های کوچکی بر روی قفسه سینه ایجاد می‌گردند. در این روش، تصویربرداری‌های ویدیویی و ابزارهای خاص جراحی، به کمک جراح می‌آیند. در واقع، این ابزارها کمک می‌کنند تا جراحی بای پس قلب، از طریق مناطق کوچک‌تر انجام گیرد. پس از اتمام عمل بای پس قلب، استخوان قفسه سینه با سیم بسته می‌شود. در نهایت، ضربان قلب و فشار خون بیمار، بررسی شده و دستگاه قلب و ریه متوقف می‌گردد.
روند بهبودی بعد از جراحی بای پس عروق کرونری چگونه است؟
بعد از جراحی بای پس عروق کرونری، بیمار باید به مدت یک تا دو روز، در بخش مراقبت‌های ویژه بیمارستان، بستری باشد. تا زمان بیداری شخص، لوله تنفس در گلوی شخص باقی می‌ماند، تا بتواند تنفس کامل داشته باشد. در روزهایی که بیمار در بیمارستان به سر می‌برد؛ داروهایی برای کاهش درد به صورت وریدی به وی تزریق می‌گردد. پس از ترخیص از بیمارستان هم، مصرف داروهایی مانند آسپرین، از لخته شدن خون در بدن جلوگیری می‌کند.
معمولا پس از گذشت یک هفته، از عمل بای پس عروق کرونری قلب، در صورت تثبیت ضربان قلب، بیمار می‌تواند به خانه بازگردد. بهبودی کامل پس از این جراحی عموما بین 6 تا 12 هفته زمان نیاز دارد. البته زمان بازگشت به زندگی عادی برای افراد مختلف فرق دارد.
برای بهبودی سریع‌تر بهتر است، از زمانی که در بیمارستان هستید؛ به آرامی شروع به حرکت کرده و راه بروید. ممکن است لازم باشد، یک دوره فیزیوتراپی قلب را نیز انجام دهید. در صورت تجویز پزشک، برای طی کردن دوره فیزیوتراپی باید به یک فیزیوتراپیست ماهر، مراجعه کنید. این برنامه باید تحت نظارت متخصص باشد، تا به صورت اصولی و با کمترین فشار به قلب انجام گیرد.
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی بای پس عروق کرونری
نتیجه جراحی بایپس عروق کرونر هم، به تجربه پزشک و هم به مراقبت‌های بعد از عمل بستگی دارد. عمده افراد پس از این جراحی، احساس بهتری خواهند داشت. بسیاری از بیماران تا سال‌ها پس از جراحی عروق کرونری قلب، زندگی سالمی داشته و هیچ یک از علائم بیماری را ندارند؛ اما در برخی افراد ممکن است، شریان‌ها در آینده دچار انسداد مجدد شوند. در چنین مواردی، جراحی یا روش دیگری به کار خواهد رفت.
تغییر در سبک زندگی افراد می‌تواند، نتایج جراحی عروق کرونری قلب را ماندگارتر کند. پایین آوردن سطح کلسترول، تنظیم فشار خون و کنترل بیماری دیابت، باید در اولویت قرار گیرند. برخی از مهمترین تغییراتی که بیماران قلبی، پس از جراحی CABG باید در سبک زندگی خود اعمال نمایند، عبارتند از:
- پرهیز از کشیدن سیگار، به عنوان عامل اصلی انسداد عروق؛
- استفاده از رژیم غذایی سالم، شامل میوه‌ها، سبزی‌ها و غلات؛
- محدود کردن مصرف قند، نمک و چربی‌های اشباع؛
- کنترل وزن و از بین بردن اضافه وزن، با روش‌های اصولی؛
- انجام ورزش‌هایی، که به کنترل دیابت، کلسترول بالا و فشار خون کمک می‌کنند (دقت کنید که پس از جراحی بای پس قلب، میزان تحرک شما محدودیت دارد)؛
- دوری از استرس یا مدیریت آن؛
- داشتن خواب کافی (7 تا 9 ساعت در شبانه روز)، برای بهبود وضعیت عمومی بدن.
عوارض جراحی بای پس عروق کرونری قلب کدام اند؟
عمل جراحی بای پس عروق کرونری قلب، باید توسط یک پزشک جراح مجرب و ماهر انجام گیرد، تا کمترین عوارض را در پی داشته باشد. با این حال عمل بای پس قلب نیز، مانند هر روش جراحی ممکن است، با عوارضی همراه گردد که عبارتند از:
- سریع شدن ضربان قلب؛
- تب؛
- احساس درد جدید یا شدیدتر شده، در نزدیکی قفسه سینه؛
- تغییر رنگ پوست در اطراف محل جراحی؛
- خونریزی یا ترشح مواد دیگر از محل جراحی.
با مشاهده هر یک از این علائم، باید حتما مساله را با پزشک متخصص در میان بگذارید. تاکید می‌کنیم که انجام جراحی بای پس عروق کرونری، باید توسط یک پزشک مجرب انجام گیرد. در غیر این صورت، عوارض جراحی CABG می‌تواند، برای شخص مشکل‌آفرین باشد.
سالانه بیش از 600 هزار جراحی بای پس عروق کرونری، در دنیا انجام می‌شود، که بیش از 50 درصد این عمل‌ها، در کشور آمریکا صورت می‌گیرد. بیماری عروق کرونری قلب در کشورهای صنعتی در حال افزایش است. داشتن وزن مناسب و ورزش منظم، احتمال ابتلا به این بیماری را کاهش می‌دهد.
عمل بای پس عروق کرونری قلب، به طور کلی زمانی توصیه می‌شود، که انسداد با درجه بالا در هر یک از شریان‌های کرونر اصلی، وجود داشته باشد و مداخله کرونری از راه پوست (PCI)، در رفع انسداد ناکام باشد. تصمیم‌گیری درباره جراحی، امروزه بر اساس ویژگی‌های بیمار و شدت بیماری، به دلیل توسعه ابزارهای انتخاب بیمار و طبقه‌بندی خطر، بهینه شده است. نتایج بلندمدت جراحی نیز به‌طور قابل توجهی بهبود یافته است.
بیمارانی که تحت CABG قرار می‌گیرند؛ نرخ بقای بالاتر، آنژین کمتر و کیفیت زندگی بهتری دارند. وقتی پزشکان با این سوال روبرو می‌شوند: «آیا می‌توانیم بعد از عمل بای پس قلب، عمر طولانی داشته باشیم؟» به‌طور کلی یک پاسخ خوب و مناسب برای همه بیماران دارند: «بیمارانی که تحت CABG قرار می‌گیرند، اغلب می‌توانند زندگی طولانی و سالم پس از آن داشته باشند». دکتر علیرضا قویدل از پزشکان دلسوز، مجرب و ماهر در زمینه جراحی بای پس عروق کرونری هستند. برای دریافت اطلاعات بیشتر در مورد این جراحی می‌توانید با ایشان مشورت نمایید.
سلام. آقای دکتر، من یک سال قبل جراحی بای پس انجام دادم و یه رگ از پای چپم برداشته شد. الان احساس ضعف توی عضله‌های پا دارم. آیا این مورد ارتباطی با عمل بای پس داره؟ ممنون.
سلام. وقت بخیر. ارتباط مستقیمی بین ضعف عضله‌های پا و عمل بای پس وجود ندارد. ممکن است درگیری وریدهای عمقی و شریان‌های اندام تحتانی داشته باشید.
سلام. از زحمات شما ممنونم. بعد از جراحی گرفتگی عروق، مدتیه که شبها نمیتونم بخوابم و دچار نفس تنگی میشم. البته توی روز حالم خوبه. لطفا راهنماییم کنید که چی کار کنم؟
سلام. وقت بخیر. برای کم‌خوابی می‌توانید دارو استفاده کنید، ولی برای تنگی نفس، به ویژه اگر در حالت طاق‌باز بیشتر شود، لازم است حتما بررسی شوید. لطفا به پزشک معالج خود، حضوری مراجعه کنید.
آقا دکتر، من دچار مشکل دریچه قلب بودم. متاسفانه خیلی دیر عمل کردم و الان دکترم میگه نارسایی قلبی گرفتم. آیا درمانی برای این مشکل هست؟
سلام. وقت بخیر. شما باید برای ادامه معالجه و درمان نارسایی قلبی، تحت نظر پزشک متخصص باشید. در موارد بسیار نادر، اگر نارسایی قلبی بسیار شدید باشد و به درمان پاسخ ندهد و بیمار زیر سن 55 سال باشد، پیوند قلب انجام می‌شود و اگر بیمار بالای 55 سال باشد، درمان‌های کمک‌بطنی با روش جراحی می‌تواند موثر باشد.
سلام. آقای دکتر حدود ۲۰ روز پیش عمل قلب باز کردیم به خاطر گرفتگی عروق. داروهای تجویزی شامل آسپرین، قرص چربی، پنتوپرازول ، بیزوپرولول ،آمیودارون۲۰۰ ،کلوپیدگرل و اسپیرولاکتون۲۵ است. الان داروی بیزوپرولول و آمیودارون میخوریم ضربان قلب میاد زیر ۵۰ که باعث سرگیجه میشه. پرسیدیم گفتن اگر ضربان قلب بالای ۷۰ رفت روزی یک عدد از هرکدام مصرف شود که باز هم دچار سرگیجه میشیم البته یه خورده کمتر. سوالم اینه آیا سرگیجه از عوارض این داروها است یا خیر؟ ممنون میشم راهنمایی کنید.
خسته نباشید. وضعیت قلب پدر من به این شکله که فقط 20 درصد قلبش کار میکنه. با این وضعیت میتونه عمل بای پس انجام بده؟
آیا عمل آنژیو بهتره یا عمل باز؟
سلام. وقت بخیر. آنژیو عمل جراحی نیست؛ اگر منظور شما استنت‌گذاری یا جراحی است، بستگی به وسعت و شدت درگیری عروق کرونر و بیماری‌های زمینه‌ای بیمار دارد.
آیا ممکنه رگ پیوندی بعد از چند سال مجددا به مشکل بخوره و نیاز به عمل دوباره باشه؟
سلام. وقت شما بخیر. بله، ممکن است. امکان جراحی مجدد و اقدامات بعدی وجود دارد.
از مطالب خوبتون ممنونم
سلام. وقت شما بخیر. سپاسگزارم.
من 1 سال قبل عمل بای پس انجام دادم. بعضی وقتا دچار اریتمی میشم. ممنون میشم راهنمایی کنید که چی کار کنم.