قلب انسان، یک ماهیچه پرتکاپو است که از اجزای مختلفی تشکیل می‌شود. دریچه های قلب، اصلی‌ترین قسمت‌های قلب هستند، که مانند ورودی یا درب عمل می‌کنند. این دریچه‌ها باید به طور مرتب باز و بسته شوند، تا گردش خون ادامه یابد. دریچه آئورت، دریچه میترال، دریچه سه لتی و دریچه ریوی، چهار دریچه اصلی قلب هستند. هر یک از این‌ها، باید وظیفه خود را به خوبی انجام دهند، تا خون به درستی در بدن جریان پیدا کند.
جایگاه اصلی دریچه های قلبی، بین دهلیزها و بطن‌ها هستند. در اصل، خون زمانی که می‌خواهد، بین بطن چپ و راست و دهلیز چپ و راست جابجا شود، باید از این دریچه‌ها عبور کند. در صورتی که به یکی از دریچه‌های قلب آسیبی وارد شود؛ لازم است فرد تحت درمان قرار گیرد. در غیر این صورت، عملکرد قلب با مشکل مواجه خواهد شد. در این مقاله به هر آنچه لازم است، درباره دریچه های قلبی و روش‌های مراقبت از سلامت آن‌ها بدانید، اشاره خواهیم کرد.
منظور از دریچه قلب چیست؟
هنگامی که قلب وظیفه خود را به درستی انجام دهد؛ خون باید در مسیر مشخص و از طریق چهار حفرۀ قلبی، جابه‌جا گردد. دهلیز چپ و راست در بالای قلب و بطن‌های چپ و راست، در پایین آن قرار می‌گیرند. هر یک از این حفره‌ها، از هر طرف با حفره‌های دیگر در ارتباط است. این ارتباط از طریق دریچه های قلبی شکل می‌گیرد. دریچه های قلبی، بافت‌های نازکی هستند که به شکلی منعطف، اما قوی ساخته شده‌اند. این دریچه‌ها از طریق باز و بسته شدن، می‌توانند خون را در بین حفره‌های مختلف قلب، هدایت کنند. در ساختار قلب انسان ۴ دریچه وجود دارند، که با نام‌های زیر شناخته می‌شوند:
- دریچه آئورت؛
- دریچه میترال؛
- دریچه ریوی؛
- دریچه سه لتی.
دریچه های قلبی، باید به طور کامل باز و بسته شوند؛ زیرا در صورت وجود نشتی، خون به عقب برمی‌گردد. این مساله باعث لخته شدن خون می‌شود، که خود عامل سکته و حمله قلبی خواهد بود.
نحوه عملکرد دریچه های قلب چگونه است؟
ساختمان قلب، متشکل از بطن‌ها و دهلیز‌هایی است، که از طریق دریچه های قلب به یکدیگر راه می‌یابند. در هر تپش قلب، خون بین دهلیزها و بطن‌ها جابجا شده و در نهایت، در کل بدن پمپاژ می‌گردد. برای آنکه خون بتواند، بین نواحی مختلف قلب جابجا شود؛ باید از دریچه های قلبی عبور کند. هنگامی که این دریچه‌ها باز و بسته می‌شوند؛ دو صدا ایجاد می‌گردد، که همان ضربان قلب را نشان می‌دهند. فرایند گردش خون در بین حفره‌های قلبی و دریچه‌های آن، شامل مراحل زیر است:
- خون بدون اکسیژن، از بدن جمع آوری شده و به سمت دهلیز راست، جریان می‌یابد.
- دریچه سه لتی بین دهلیز راست و بطن راست، باز می‌شود تا خون از دهلیز به بطن وارد شود.
- دریچه ریوی، که بین بطن راست و ریه‌ها قرار می‌گیرد، جریان خون را به سمت ریه‌ها هدایت می‌کند.
- خونی که به اندازه کافی اکسیژن جذب کرده است، به سمت دهلیز چپ جریان پیدا می‌کند.
- دریچه میترال با باز و بسته شدن خود، اجازه می‌دهد تا خون به بطن چپ پمپ شود.
- آخرین دریچه قلب، دریچه آئورت است که اجازه می‌دهد، خون از بطن چپ به سراسر بدن پمپاژ گردد.
وظایف دریچه های قلبی چیست؟
ساختار دریچه‌ها، عملکرد و محل قرار گرفتن آن‌ها، منحصر به فرد است. هر یک از دریچه های قلب، وظیفه خاص خود را دارند که در ادامه به آن‌ها می‌پردازیم:
- دریچه سه لتی؛ دریچه سه لتی، که در بین دهلیز راست و بطن راست قرار می‌گیرد؛ از سه لت تشکیل شده است. این دریچه کمک می‌کند، تا خون از دهلیز راست به بطن راست جابجا گردد. همچنین بسته شدن دریچه سه لتی، مانع از بازگشت خون از بطن راست به دهلیز راست، خواهد شد. در واقع، خون به هیچ عنوان نباید به سمت عقب نشت کند.
- دریچه ریوی؛ به نظر می‌رسد کاربردی‌ترین دریچه‌های قلب، دریچه ریوی باشد. البته این به معنای کم اهمیت بودن بقیه دریچه‌ها نیست. دریچه ریوی نیز، از سه لت برخوردار است. لت‌ها کمک می‌کنند، تا خون از بطن راست به سمت شریان ریوی جاری گردد. شریان ریوی به ریه‌ها متصل است و باعث می‌شود، تا خون اکسیژن کافی را جذب نماید. پس از بسته شدن دریچه ریوی، خون نمی‌تواند از شریان ریوی، به سمت بطن راست برگشت کند.
- دریچه میترال؛ در ساختار دریچه میترال، دو لت وجود دارد. این دریچه کمک می‌کند، تا خون از ریه‌ها به دهلیز چپ وارد شود. با بسته شدن دریچه میترال، امکان برگشت خون از بطن چپ، به دهلیز چپ وجود ندارد.
- دریچه آئورت؛ شاید بتوان مهم‌ترین دریچه های قلب را دریچه آئورت دانست. ساختار دریچه آئورت نیز به گونه‌ای است، که از سه لت ساخته می‌شود. هنگامی که لت‌ها باز شوند، خون از بطن چپ قلب، به سمت شریان آئورت هدایت خواهد شد. یادآوری می‌کنیم که آئورت، بزرگترین رگ خونی در بدن انسان است. خونی که به اندازه کافی اکسیژن دریافت کرده است، از طریق آئورت به سراسر بدن جریان می‌یابد. با بسته شدن دریچه آئورت، خون نمی‌تواند به بطن چپ بازگردد.
اختلالات و مشکلات مربوط به دریچه های قلب کدامند؟
هنگامی که یک مشکل یا اختلال، برای دریچه های قلب ایجاد شود؛ امکان بروز نارسایی قلبی وجود دارد. بنابراین شناسایی اختلال به وجود آمده و اقدام برای درمان آن، لازم است. اختلالات دریچه قلب، در سه گروه اصلی تقسیم بندی می‌شوند. این اختلالات برای هر یک از دریچه های قلب می‌توانند رخ دهند. در ادامه به شرح مشکلات دریچه های قلبی می‌پردازیم:
- رگورژیتاسیون؛ هنگامی که یکی از دریچه‌ها به درستی بسته نشود، خون به سمت عقب برمی‌گردد. این گونه نارساییِ جریان خون را «رگورژیتاسیون» می‌نامند. به معنای دیگر، این اختلال را می‌توان نشتی دریچه قلب دانست. «پرولاپس» یک نوع خاص از این نوع نارسایی به حساب می‌آید. پرولاپس به حالتی اطلاق می‌شود که یکی از لت‌ها، افتادگی یا برآمدگی به سمت عقب داشته باشند. معمولا دریچه میترال به این اختلال دچار می‌شود.
- تنگی دریچه؛ هرگاه لت‌های تشکیل دهنده یکی از دریچه های قلب، ضخیم یا سفت شوند، تنگی دریچه ایجاد می‌گردد. همچنین گاهی ممکن است، لت‌ها به یکدیگر بچسبند که در این صورت نیز، ابتلا به تنگی دریچه اجتناب ناپذیر است.
- آترزیا؛ اگر یکی از دریچه های قلب وجود نداشته باشند (تشکیل نشود)، اختلالی تحت عنوان «آترزیا» ایجاد می‌شود. البته معمولا یک صفحه جامد از بافت به جای دریچه وجود دارد، که جریان خون را مسدود می‌کند. در نتیجه، خون نمی‌تواند بین حفره‌های قلب، گردش داشته باشد. این نوع ناهنجاری باید در اسرع وقت درمان گردد.
فاکتورهای خطر برای دریچه های قلبی
وجود برخی عوامل، ابتلا به آسیب‌ها و بیماری‌های دریچه‌ای را افزایش می‌دهد. برخی از مهم‌ترین فاکتورهای خطری که ممکن است منجر به بیماری دریچه های قلب گردند، شامل موارد زیر هستند:
- مشکلاتی که در اثر افزایش سن و تغییرات جسمانی به وجود می‌آیند؛
- بیماری‌های مادرزادی قلب یا نقص‌های مادرزادی که در دریچه‌ها ایجاد می‌گردند؛ مانند از دست دادن لت‌ها یا داشتن لت‌هایی با اندازه و شکل غیر عادی؛
- عفونت‌ها؛
- ابتلا به بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، فشار خون، کلسترول بالا یا نارسایی‌های قلبی دیگر.
علائم بیماری دریچه‌ای قلب
ابتلا به بیماری‌های دریچه قلب، علائم خاصی دارد که باید به آن‌ها توجه نمود. معمولا پس از مشاهده علائم اولیه، باید حتما به پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه کرد؛ زیرا بررسی‌های دقیق مشخص می‌کند، که آیا فرد به درمان‌های اساسی نیاز دارد یا خیر. از علائمی که می‌توانند، نشان‌دهنده اختلال در عملکرد دریچه های قلب باشند؛ می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- تنگی نفس، مخصوصا در هنگام ورزش و فعالیت‌های شدید بدنی؛
- احساس تپش قلب شدید؛
- ورم پاها؛
- سرگیجه یا سبکی سر؛
- احساس ضعف و خستگی؛
- فشار خون بالا یا پایین، که به نوع اختلال دریچه بستگی دارد؛
- درد شکمی ناشی از بزرگ شدن کبد.
چگونه می‌توان مشکل دریچه های قلب را تشخیص داد؟
با مشاهده نشانه‌های اختلالات دریچه‌ای، باید حتما به یک پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه کنید. پزشک معالج در جلسه اول، معاینات فیزیکی شامل گوش دادن به صدای قلب بیمار را انجام می‌دهد. افرادی که به مشکلات دریچه‌ای جدی دچار هستند، صدای قلب غیر طبیعی دارند. صداهای غیر طبیعی در قلب، ناشی از آشفته بودن جریان خون در دریچه خواهد بود. این صداهای غیرعادی در قلب را «سوفل قلبی» می‌نامند، که می‌توانند بیانگر وجود نارسایی یا تنگی دریچه باشند.
در صورتی که پزشک، به وجود بیماری مشکوک گردد؛ لازم است شخص، آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های تشخیصی را نیز انجام دهد. در ادامه، به مهم‌ترین آزمایش‌های تشخیصی برای بیماری های دریچه‌های قلب اشاره می‌کنیم:
- الکتروکاردیوگرام؛ در آزمایش الکتروکاردیوگرام، اپراتور فعالیت الکتریکی قلب را ثبت می‌کند. پزشک با بررسی داده‌های ثبت شده، متوجه وجود بی‌نظمی در ریتم قلب یا آریتمی‌های قلبی می‌شود. همچنین، آسیب به عضله و ساختمان قلب، از طریق بررسی الکتروکاردیوگرام قابل تشخیص خواهد بود.
- اکوکاردیوگرافی؛ این آزمایش نوعی سونوگرافی قلب به حساب می‌آید. اکوکاردیوگرافی یک آزمایش غیرتهاجمی است، که وضعیت حفره‌ها و دریچه های قلب را مشخص می‌کند. آزمایش اکو به کمک امواج صوتی انجام می‌گیرد. نتایج اکوکاردیوگرافی، بهترین ابزار برای ارزیابی عملکرد دریچه های قلبی خواهد بود.
- اکوکاردیوگرافی ترانس مری؛ گاهی ممکن است، یک مبدل سونوگرافی را از طریق مری به بدن وارد کنند، تا تصویر دقیق‌تری از قفسه سینه به دست آید. این نوع آزمایش را «اکوکاردیوگرافی ترانس مری» می‌نامند. در این آزمایش، امواج صوتی می‌توانند، تصویر واضح‌تری از حفره‌ها و دریچه های قلب ایجاد نمایند. این تصویر بر روی مانیتور کامپیوتر مشاهده می‌شود؛ بدون آنکه ریه‌ها و دنده‌ها مانع وضوح تصویر باشند.
- رادیوگرافی قفسه سینه؛ تصویر ایکس ری از قفسه سینه، تصویر کاملی از استخوان‌ها، بافت‌های داخلی و اندام‌ها ایجاد می‌کند. این آزمایش به کمک پرتوهای انرژی الکترومغناطیس انجام می‌گیرد. در صورتی که هر قسمت از ماهیچه قلب، اندازه غیر عادی داشته باشد، در این تصاویر قابل مشاهده خواهد بود.
- کاتتریزاسیون قلبی؛ یکی از راه‌هایی، که برای تشخیص اختلالات دریچه های قلب به کار می‌رود، آزمایش «کاتتریزاسیون قلبی» نام دارد. در این آزمایش، یک لوله کوچک و توخالی تحت عنوان کاتتر، از طریق یک شریان اصلی به بدن وارد می‌شود. این کاتتر کمک می‌کند تا پزشک، دید بهتری از قلب و رگ‌های خونی آن به دست آورد. انجام این آزمایش مشخص می‌کند، که شدت اختلال چقدر است و آیا به روش‌های درمانی اساسی، مانند جراحی قلب نیاز است یا خیر.
- تصویربرداری ام آر آی؛ در این نوع تصویربرداری، از آهن‌رباهای بزرگ و فرکانس‌های رادیویی، استفاده می‌شود. ام آر آی، تصاویر دقیقی را از قلب و اجزای آن ارائه خواهد داد.
برای حفظ سلامت دریچه های قلب چه کنیم؟
رعایت برخی اصول و مراقبت‌ها به فرد کمک می‌کند، تا از ابتلا به اختلالات و مشکلات دریچه های قلبی، در امان بماند. از جمله مراقبت‌هایی، که به داشتن قلبی سالم‌تر کمک می‌کنند؛ می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- پرهیز از سیگار کشیدن؛
- کنترل و مدیریت منظم قند خون، فشار خون و کلسترول؛
- استفاده از یک رژیم غذایی سالم، که شامل میوه‌ها و سبزی‌ها به اندازه کافی است؛
- حذف چربی‌های اشباع و ترانس از رژیم غذایی؛
- ورزش کردن و تحرک کافی در طول روز؛
- انجام چکاپ‌های دوره‌ای و منظم برای بررسی وضعیت سلامت قلب؛
- استفاده از آنتی بیوتیک مناسب قبل از درمان‌های دندانپزشکی؛
- مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک.
روش‌های درمان بیماری‌های دریچه‌ای قلب
پیگیری مشکلات دریچه‌ای قلب و درمان آن‌ها، اهمیت بسیاری دارد؛ زیرا عدم درمان به موقع آن‌ها می‌تواند، مشکلاتی مانند لخته شدن خون یا سکته قلبی را در پی داشته باشد. در عمدۀ موارد، دارودرمانی می‌تواند به درمان یا بهبود مشکل دریچه های قلب، کمک کند. با این حال، ممکن است روش‌های درمانی پیچیده‌تری نیز، برای این گونه مشکلات لازم باشند. برخی از روش‌های درمانی که برای رفع مشکلات دریچه های قلب به کار می‌روند، عبارتند از:
- دارودرمانی برای بهبود علائم بیماری دریچه (مانند مصرف مسدودکننده‌های بتا، مسدودکننده‌های کانال کلسیم، داروهای کنترل فشار خون و گشاد‌کننده عروق)؛
- جراحی تعویض دریچه به روش بسته؛ مانند جراحی آئورت؛
- جراحی ترمیم دریچه به کمک حلقه‌های مصنوعی؛
- جراحی بیماری‌های مادرزادی قلبی.
بهترین جراح متخصص برای درمان دریچه های قلب
انتخاب یک پزشک متخصص و مجرب به شما کمک می‌کند، تا مشکلات دریچه های قلب خود را برطرف نمایید. هرچند درمان اختلالات دریچه‌های قلب به صورت کامل، امکان‌پذیر نیست؛ اما اجرای یک برنامه درمانی مناسب می‌تواند، علائم آن‌ها را بهبود داده و از پیشرفت بیماری جلوگیری نماید. تجربه و دانش پزشک در این زمینه، تعیین‌کننده خواهد بود.
دکتر علیرضا قویدل یکی از جراحان قلب و پزشکان با تجربه در تهران هستند. بیماران زیادی تا به امروز توانسته‌اند، مشکلات دریچه های قلبی خود را به کمک دکتر قویدل برطرف نمایند. چنانچه به اطلاعات بیشتری، درباره روش‌های درمان بیماری‌های دریچه‌ای نیاز دارید؛ می‌توانید به ایشان مراجعه نمایید. امکان نوبت دهی آنلاین برای ملاقات حضوری با پزشک، بر روی همین سایت فراهم شده است.
منابع
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/heart-valve-disease/symptoms-causes/syc-20353727
https://my.clevelandclinic.org/health/articles/17067-heart-valves
https://www.hopkinsmedicine.org/health/conditions-and-diseases/heart-valve-diseases
