تنظیم یک برنامه منظم و اصولی، برای بهبود وضعیت سلامت قلب افراد مبتلا به نارسایی قلبی را، توانبخشی قلب می‌نامند. هر فرد در برنامه بازتوانی قلبی خود، باید موارد متعددی مانند آموزش و ورزش، اصلاح رژیم غذایی، مدیریت وزن و ترک سیگار را در نظر بگیرد. همچنین، شخص باید علاوه بر تغییرات یاد شده، الگوهای درمانی خود را نیز رعایت کند؛ برای مثال داروهای تجویز شده توسط پزشک، باید به موقع و با دوز مشخص مصرف گردند.
بازتوانی قلب مزایای زیادی دارد، که از جمله آن می‌توان به کاهش خطرات ناشی از بیماری‌های قلبی اشاره کرد. این فرایند عمدتا در افرادی به کار می‌رود، که دارای بیماری قلبی یا سابقه جراحی قلب هستند. ناگفته نماند که توانبخشی قلبی عروقی، بهتر است توسط پزشک معالجه شما تایید گردد. در این مقاله به هر آنچه لازم است، درباره بازتوانی قلب و مزایا و خطرات آن بدانید، اشاره خواهیم کرد.
معنی توانبخشی قلب چیست؟
هنگامی که یک فرد دچار حمله قلبی می‌شود، یا جراحی قلب انجام می‌دهد؛ برنامه توانبخشی قلبی برای نقاهت او تجویز می‌شود. در واقع شخصی که به یک نارسایی قلبی دچار می‌شود، باید بر اساس یک برنامه کامل و اصولی، به زندگی خود ادامه دهد. این کار کمک می‌کند، تا بیمار از نظر جسمی، قوی‌تر شده و سرعت بهبودی وی پس از جراحی، افزایش پیدا کند.
در تنظیم برنامه بازتوانی قلب یا همان فرایند توانبخشی قلب، چندین متخصص با یکدیگر در ارتباط هستند. متخصصین ورزش، فیزیوتراپی و تغذیه از جمله کسانی هستند، که با پزشک متخصص قلب و عروق شما در تعامل خواهند بود؛ زیرا در فرایند بازتوانی قلب لازم است، شخص ورزش‌هایی را برای بهبود تنفس، تپش قلب و کنترل وزن انجام دهد. همچنین بیمار مبتلا به نارسایی قلبی یا کسی که در دوران نقاهت پس از جراحی قلب، به سر می‌برد؛ باید رژیم غذایی سالمی داشته باشد.
مدت زمانی که لازم است، بیمار از برنامه بازتوانی قلب استفاده کند؛ حداقل سه ماه خواهد بود. نوع برنامه توانبخشی به سن، جنسیت یا مشکل قلبی بیمار بستگی ندارد؛ بلکه این برنامه برای هر فردی، می‌تواند مفید واقع شود.
چرا به توانبخشی قلب نیاز داریم؟
عضله قلب، حیاتی‌ترین ماهیچه بدن به حساب می‌آید؛ زیرا این اندام، وظیفه پمپاژ کردن خون به اندام‌های دیگر را، بر عهده دارد. هرگونه آسیب به این اندام پرتکاپو، باعث ایجاد اختلال در عملکرد کل بدن خواهد شد. بنابراین لازم است با یک برنامه توانبخشی قلب، از سلامت آن محافظت کنیم.
برنامه بازتوانی عمدتا در افرادی به کار می‌رود، که به تازگی جراحی قلب انجام داده باشند. همچنین، ابتلا به نارسایی‌های قلبی نیاز به مراقبت از قلب را، دو چندان خواهد کرد. از این رو، پزشک متخصص قلب و عروق به یکی از دلایل زیر، توانبخشی قلب را برای شما تجویز می‌کند:
- قوی‌تر شدن؛
- کاهش ناهنجاری‌ها و بیماری‌های قلبی در آینده؛
- پیشگیری از تشدید نارسایی قلبی؛
- اصلاح سبک زندگی و بهبود کیفیت آن.
مواردی که به بازتوانی قلب نیاز دارند
انواع مختلف بیماری‌های قلبی را می‌توان، با استفاده از برنامه توانبخشی قلب بهبود داد. معمولا افرادی که یک یا چند مورد از لیست زیر را، در سابقه پزشکی خود داشته باشند؛ بهتر است برنامه بازتوانی قلب را پیگیری نمایند:
- آنژیوپلاستی و استنت گذاری؛
- کاردیومیوپاتی؛
- بیماری‌های مادرزادی قلب؛
- درد قفسه سینه (آنژین پایدار)؛
- جراحی بای پس عروق کرونر؛
- بیماری عروق کرونر؛
- حمله قلبی؛
- نارسایی قلبی؛
- پیوند قلب یا ریه؛
- ترمیم یا تعویض دریچه قلب؛
- بیماری شریان محیطی؛ همراه با درد در بازوها یا پاها در حین فعالیت.
خطرات بازتوانی قلبی کدامند؟
پیش از این اشاره کردیم که برنامه توانبخشی قلب، باید توسط پزشک معالج شما تایید گردد؛ زیرا برای برخی از بیماران مبتلا به ناهنجاری‌های قلب و عروق، انجام بازتوانی قلب راهکار مناسبی نیست؛ برای مثال، در برخی افراد ورزش کردن، باعث افزایش غیرعادی ضربان قلب می‌شود.
زمانی می‌توان از برنامه توانبخشی قلب بهره برد، که مراقبین بهداشتی پس از معاینه قلب بیمار و بررسی سابقه پزشکی وی، تاییدیه لازم را بدهند. حتی گاهی لازم است، شخص آزمایش‌هایی را برای تایید وضعیت خود انجام دهد. انجام توانبخشی قلب برای برخی از افراد، باعث کشیدگی یا رگ به رگ شدن ماهیچه می‌شود. هرچند این اتفاق بسیار نادر است؛ اما باید آن را به عنوان یکی از خطرات توانبخشی در نظر گرفت.
نکته دیگر اینکه، بازتوانی نباید به جسم بیمار آسیب بزند. به همین دلیل لازم است در جلسات متعدد و در حین ورزش، شرایط بیمار به طور کامل، تحت نظر قرار گیرد. یک متخصص فیزیوتراپی باید، حرکات ورزشی را به شیوه‌ای صحیح به بیمار آموزش دهد. در این صورت، شخص در هنگام ورزش کردن در غیاب مراقب بهداشتی نیز، دچار آسیب یا صدمات احتمالی نخواهد شد.
فرایند توانبخشی قلب چگونه انجام می‌گیرد؟
در فرایند بازتوانی قلب، مراحل متعددی باید در نظر گرفته شوند که ورزش کردن، تنها بخشی از این برنامه خواهد بود. اصلاح رژیم غذایی، ترک سیگار و مصرف داروها بر اساس نسخه پزشک، از دیگر موارد مهم در برنامه توانبخشی قلب هستند. در ادامه جزئیات مربوط به فرایند بازتوانی را توضیح می‌دهیم.
ورزش کردن در فرایند بازتوانی
در هر جلسه از برنامه توانبخشی قلب، شخص در یک محیط گروهی حاضر می‌گردد. مراقبان توانبخشی در هنگام ورزش، بر بیماران نظارت کافی دارند. شدت حرکات ورزشی در جلسات اول، کم بوده و به تدریج افزایش می‌یابد. این مساله کاملا به سطح آمادگی جسمانی بیمار و شرایط سلامتی وی بستگی دارد. بهترین حرکات ورزشی در طول برنامه بازتوانی قلبی، شامل موارد زیر هستند:
- ورزش‌های هوازی؛
- پیاده‌روی؛
- دوچرخه سواری ثابت؛
- ورزش‌هایی که برای تقویت عضلات انجام می‌گیرند؛
- وزنه زدن و استفاده از نوارهای مقاومتی.
تغذیه سالم برای قلب
یکی از مهم‌ترین اقدامات برای بهبود سریع‌تر بیماران قلبی، استفاده از غذای مفید برای قلب و اصلاح رژیم غذایی بیماران است. به طور کلی، لازم است چربی‌های اشباع و ترانس، از برنامه غذایی بیماران قلب و عروق حذف گردد. در عوض مصرف سبزیجات، میوه‌ها و موادغذایی فیبردار باید افزایش پیدا کند. استفاده از روغن‌های سالم، مانند روغن زیتون برای این افراد بلامانع است. البته مقدار آن باید کم و در حد نیاز باشد. نمک غذای بیماران قلبی را باید کاهش داد. مصرف غلات نیز، برای دریافت ویتامین‌ها و پروتئین‌ها لازم است.
مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک
بیمار باید داروهایی را که پزشک برای وی تجویز کرده است؛ طبق برنامه مصرف کند. این داروها که عموما داروهای ضدلخته هستند، مانع از انسداد عروق و حملات قلبی خواهند شد. نکته دیگر این که بهتر است؛ در طول دوران توانبخشی قلب، کنترل فشار خون، قند خون و سطح کلسترول خون را جدی بگیرید.
ترک سیگار و مواد مخدر
بدون شک، سیگار برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، یک سم محسوب می‌شود. بنابراین بهتر است این افراد ،سیگار را به طور کامل کنار بگذارند. نوشیدن الکل و نوشیدنی‌های الکلی نیز، توصیه نمی‌شود.
مدیریت و کنترل وزن
از بین بردن چربی‌های اضافی بدن و رسیدن به وزن متناسب، باعث بهبود سلامت قلب می‌گردد. انجام ورزش اصولی و استفاده از یک رژیم غذایی مناسب، به این کار کمک می‌کند. برای این کار می‌توانید، با مشاور تغذیه خود صحبت کنید.
مدیریت استرس در بیماران قلبی
بسیاری از افراد، پس از ابتلا به بیماری‌های قلبی دچار استرس می‌شوند؛ زیرا کنار آمدن با شرایط جدید برای آن‌ها کمی دشوار است. در صورتی که فرد بیمار، احساس افسردگی یا اضطراب دارد؛ بهتر است با یک روان‌درمانگر صحبت کند؛ زیرا وجود افسردگی فرایند توانبخشی قلب را، دشوارتر خواهد کرد. همچنین، بیمار باید از قرار گرفتن در شرایط استرس‌زا دور بماند؛ زیرا هنگامی که اضطراب شخص، افزایش پیدا می‌کند؛ علائمی مانند تپش قلب شدید و تنگی نفس بروز خواهند کرد. هر دو حالت یاد شده، برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی از جمله آریتمی‌های قلبی، مضر خواهند بود.
بازتوانی قلب چه نتایجی برای سلامت بیمار دارد؟
نتایج توانبخشی قلب در ساده‌ترین حالت، باعث افزایش طول عمر شخص خواهند شد. همچنین، از مزایای بازتوانی قلب، می‌توان به بهبود مشکلات قلبی و تقویت سیستم ایمنی بدن، اشاره نمود. در ادامه، به چند مورد از مزایا و نتایج توانبخشی قلب، اشاره خواهیم کرد:
- آموزش راه‌هایی برای مدیریت استرس؛
- کمک به حفظ وزن مناسب و تناسب اندام؛
- استفاده از یک سبک زندگی سالم، شامل تغذیه سالم و عدم استفاده از سیگار و موادمخدر؛
- کم شدن احتمال سکته و حمله قلبی؛
- افزایش تحرک بدنی؛
- کنترل پارامترهایی مانند فشار خون و قند خون؛
- کمک به حفظ سلامت روان بیمار و درمان اختلالات احتمالی مانند افسردگی؛
- کاهش احساس درد در قفسه سینه و بهبود تنگی نفس.
تاثیر بازتوانی بر سلامت روان
برای افرادی که با نارسایی‌های قلبی مواجه می‌شوند، استرس و اضطراب امری طبیعی خواهد بود. همچنین بسیاری از بیماران قلبی، دچار افسردگی می‌شوند. تنظیم یک برنامه توانبخشی قلب برای این‌گونه افراد، باعث می‌شود تا استرس آن‌ها کنترل شده و سطح افسردگی در این بیماران، کاهش پیدا کند. این مساله، علاوه بر بهبود شرایط جسمانی بیمار، کیفیت زندگی وی را نیز افزایش می‌دهد. در حالت کلی می‌توان گفت، که بازتوانی قلب هم مزایای جسمانی برای شخص دارد و هم مزایای روانی.
برای تنظیم برنامه بازتوانی قلب از چه پزشکی کمک بگیریم؟
در برنامه‌ریزی برای فرایند توانبخشی، همکاری چند متخصص لازم است. متخصص تغذیه، متخصص ورزش و پزشک متخصص قلب و عروق، باید در یک همکاری همه‌جانبه برای بهبود شرایط بیمار تلاش کنند. عملکرد صحیح هر سه پزشک متخصص، مدت دوران نقاهت بیمار را، به طور قابل توجهی کاهش می‌دهد.
دکتر علیرضا علیزاده قویدل یکی از پزشکان متخصص قلب و عروق در تهران هستند. ایشان با تجربه فراوانی، که در زمینه درمان بیماری‌های قلب و عروق دارند؛ راهنمای خوبی برای شما خواهند بود. در صورتی که به اطلاعات بیشتری درباره بازتوانی قلبی نیاز دارید، می‌توانید با دکتر علیزاده قویدل در تماس باشید.
توانبخشی قلبی یا بازتوانی قلبی،
به عنوان روشی موثر در مدیریت بیماری نارسایی قلبی به شناخته شده است. این فرایند شامل مجموعه‌ای از تمرینات فیزیکی، تغییرات در سبک زندگی و مصرف داروهای مناسب است. با توجه به اهمیت بیماری نارسایی قلبی و اثرات آن بر کیفیت زندگی، این فرایند، نقش بسزایی در بهبود علائم و کاهش خطرات مرتبط با بیماری ایفا می‌کند. این روش همچنین می‌تواند، بهبود عملکرد قلبی و عروقی را ایجاد کرده و باعث افزایش تحمل فیزیکی و روانی بیمار می‌شود.
منابع
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/cardiac-rehabilitation/about/pac-20385192
https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/22069-cardiac-rehab#procedure-details
https://www.cdc.gov/heartdisease/cardiac_rehabilitation.htm
