جراحی آئورت چیست؛ همه آنچه باید بدانید
جراحی آئورت از روشهای درمانی تخصصی در زمینه بیماریهای قلب و عروق است. آئورت بزرگترین شریان بدن به حساب میآید. گاهی بنا به دلایل مختلف، آئورت در معرض آسیب قرار میگیرد. در نتیجه لازم است با انجام جراحی، ناهنجاریهای آن را ترمیم کرده و عملکرد آن را بهبود بخشید. انواع جراحی آئورت با روشهای جراحی باز و یا کم تهاجمی انجام میگیرند. بهترین روش جراحی، روشی است که بتواند با کمترین عوارض بیمار را درمان نماید.
در ادامه این مقاله به بیان جزئیات مربوط به جراحی آئورت میپردازیم. روشهای جراحی، مزایای آنها و مراقبتهای بعد از عمل از عمده مطالبی هستند که در این مقاله به آنها پرداخته میشود.

جراحی آئورت چیست؟
جراحی آئورت یک روش درمانی برای رفع مشکلات بزرگترین مسیر خونی بدن است. آئورت به قلب متصل میشود تا خون غنی از اکسیژن را به بافتهای بدن برساند. مسیر این رگ از قلب به قفسه سینه و سپس به ناحیه شکم است.
یکی از اختلالاتی که نیازمند عمل جراحی آئورت است، آنوریسم ریشه آئورت نامیده میشود. فشار خون و حجم خونریزی که از این طریق به قسمتهای مختلف بدن منتقل میشود، بسیار زیاد است. از این رو ممکن است دیوارههای این شریان، به مرور زمان به دلیل افزایش فشار خون یا بیماریهای زمینهای تحت فشار قرار گرفته و گشاد شوند. این حالت را آنوریسم آئورت مینامند.
برای افرادی که به فشار خون بالا دچار هستند نیز امکان جدا شدن لایههای دیواره آئورت (دایسکشن) از یکدیگر وجود دارد. این ناهنجاری را دایسکشن آئورت مینامند. تمامی این اختلالات و ناهنجاریها باید درمان گردند. در غیر این صورت، توانایی آئورت برای رساندن خون پر اکسیژن به سلولها و بافتهای بدن کاهش مییابد. این مساله خود به تنهایی میتواند تهدیدکننده زندگی افراد باشد.

چه زمانی انجام جراحی آئورت را توصیه میشود؟
جراحی آئورت تنها زمانی انجام میشود که وضعیت شخص توسط یک پزشک متخصص قلب و عروق مجرب تایید شده باشد. برای افرادی که رشد قطر آنوریسم آنها در طول سال حدود نیم اینچ باشد، جراحی آئورت یک درمان موثر خواهد بود. انتخاب زمان جراحی آئورت برای درمان آنوریسم، به سرعت رشد آن بستگی دارد. برای آنوریسمهای با سرعت رشد آهستهتر، زمان جراحی متفاوت خواهد بود.
در حالت کلی، افرادی که آنوریسم آنها بین 50 تا 55 میلی متر باشد، باید حتما تحت جراحی قرار گیرند. علت این مساله آن است که برای آنوریسمهای بیش از 55 میلی متر، احتمال پارگی شریان حیاتی بدن بسیار بالا خواهد بود. جراحی آئورت زمانی باید انجام شود که از دو پوسته شدن و پاره شدن این شریان جلوگیری به عمل آورد. زیرا در صورت بروز چنین حادثهای، زندگی فرد به خطر خواهد افتاد.

چه کسانی به جراحی آئورت نیاز دارند؟
این که چه کسانی به جراحی آئورت نیاز دارند، کاملا به شرایط بیمار و نظر پزشک متخصص بستگی دارد. میزان پیشرفت بیماری، نوع ناهنجاری ایجاد شده و وضعیت عمومی بیمار از فاکتورهای مهم هستند. با این حال، شرایط مختلفی میتوانند انجام جراحی آئورت را اجتناب ناپذیر کنند که در ادامه به آنها میپردازیم.
ابتلا به اختلالاتی که باعث بروز آنوریسم یا دایسکشن میشوند
برخی افراد به شرایط یا بیماریهایی دچار میشوند که ممکن است آنها را در معرض ابتلا به آنوریسم یا دایسکشن آئورت قرار دهند. در واقع این بیماریها باعث گشاد شدن آئورت یا پارگی آن میشوند. در نتیجه احتمال به خطر افتادن زندگی فرد افزایش مییابد. برخی از مهمترین بیماریهایی که میتوانند منجر به بروز آنوریسم و دایسکشن گردند عبارتند از:
- فشار خون بالا
- آترواسکلروز (تصلب شراین)
- اختلالات بافت همبند
- شرایط ژنتیکی (مانند سندرم مارفان)
- انواع آسیبها (تروماها)
آنوریسم میتواند در نقاط مختلفی از آئورت بروز کند. اگر آنوریسم در ناحیه شکم ایجاد گردد به آن آنوریسم شکمی میگویند. در مواردی که آنوریسم در قفسه سینه شکل گیرد، آنوریسم آئورت توراسیک نامیده میشود. آنوریسم توراسیک میتواند ریشه آئورت، آئورت صعودی، قوس آئورت و آئورت نزولی را تحت تاثیر قرار دهد.
گاهی در هر دو ناحیه (شکم و قفسه سینه) آنوریسم ایجاد خواهد شد. این حالت را آنوریسم سینهای شکمی مینامند.
ابتلا به بیماریهای قلبی نادر
بیماریهای قلبی وجود دارند که ابتلا به آنها میتواند عملکرد آئورت را تحت تاثیر قرار دهد. بیماری قلبی نادر کوارکتاسیون آئورت از بیماریهای مادرزادی است که باید به کمک جراحی آئورت درمان شود.
مبتلایان به مشکل دریچه آئورت
ساختار قلب به گونهای است که از چهار دریچه اصلی ساخته میشود. گاهی این دریچهها دچار اختلال عملکرد میگردند. یکی از این دریچهها، دریچه آئورت نام دارد که برای انتقال خون به شریان آئورت میتواند دچار مشکل شود. انجام جراحی آئورت برای ترمیم و رفع مشکل این دریچه، کمککننده خواهد بود.

مبتلایان به دو پوسته شدن (دایسکشن) دیواره آئورت
یکی از بیماریهایی که لازم است با کمک عمل جراحی درمان گردد، دو پوسته شدن یا جدا شدن لایههای آئورت است. این شریان، حجم بالایی از خون را در بدن جابجا میکند. بنابراین اگر لایههای این رگ از یکدیگر جدا گردند، خون در بین لایهها نفوذ کرده و تجمع مییابد. این اختلال، گردش خون در بدن را تهدید کرده و زندگی فرد را به خطر میاندازد.
میزان حساسیت عمل آئورت چقدر است؟
جراحی آئورت یکی از حساسترین جراحیهای قلب و عروق به حساب میآید. زیرا شریان آئورت اصلیترین رگ خونی در بدن است که خون غنی از اکسیژن را به کل بافتهای بدن انتقال میدهد. بنابراین، هر گونه مشکل در عملکرد این شریان، تهدیدکننده زندگی فرد خواهد بود. به این ترتیب، بهتر است به محض تشخیص آنوریسم یا دایسکشن آئورت، برای درمان آن اقدام نمایید.
سهل انگاری در رفع این گونه ناهنجاریها میتواند منجر به پارگی آئورت و بروز شرایط خطرناک گردد.
نحوه انجام جراحی آئورت چگونه است؟
برای انجام جراحی آئورت از روشهای مختلفی استفاده میشود. در حالت کلی، این جراحی را میتوان با روش جراحی باز یا جراحی کم تهاجمی انجام داد. بر اساس وضعیت بیمار، یکی از روشهای زیر برای انجام این جراحی انتخاب خواهد شد:
- برش استخوان جناغ که اصطلاحا جراحی قلب باز است
- ایجاد برش در بین دندهها که به آن توراکوتومی میگویند
- از طریق رگهای کشاله ران که روش اندوواسکولار نامیده میشود
جایگذاری استنتهای داخل عروقی یکی از روشهای درمانی بیماریهای آئورت است. در این روش، استنت در داخل دیواره داخلی آئورت، در محلی که دچار بیماری مانند آنوریسم شده، قرار میگیرد. این کار باعث تقویت دیواره داخلی این رگ میشود تا فشار حاصل از جریان خون را تحملپذیر نماید. در واقع، استنت به صورت لولهای سیمی کوچک و مشبک است که در محل آنوریسم به دیواره رگ پیوند زده میشود.
هنگامی که استنت به ناحیه بالا و پایین آنوریسم متصل شده و محکم گردد، فشار ناشی از خون را تحمل خواهد کرد. به این ترتیب به دیواره رگ، فشاری وارد نیامده و احتمال پارگی آئورت به حداقل خواهد رسید.
انواع عمل جراحی آئورت کدام اند؟
جراحی آئورت با روش عمل باز با توجه به نوع آنوریسم و محل آن انجام میگیرد. همچنین در صورتی که فرد به دایسکشن آئورت دچار گردد، روش جراحی میتواند کاملا متفاوت باشد. در ادامه، انواع روشهای جراحی آئورت را به اختصار توضیح میدهیم.
جراحی آنوریسم در آئورت صعودی
آئورت صعودی قسمتی از این شریان است که خون را از قلب به سمت بالا هدایت کرده و به قسمتهای مختلف میرساند. قوس آئورت هم به قسمتی اطلاق میشود که شاخههای آن، خونرسانی به مغز و قسمتهای مختلف سر و گردن را بر عهده دارند. آنوریسم میتواند در هر یک از این قسمتها ایجاد شود. افرادی که به آنوریسم در آئورت صعودی یا قوس آئورت مبتلا گردند باید تحت جراحی قرار گیرند. بهترین روش جراحی آئورت برای این گونه افراد، جراحی کلاسیک استرنوتومی (جراحی با برش طولی جناغ سینه) خواهد بود.
جراحی آنوریسم توراسیک نزولی
برای افرادی که به آنوریسم توراسیک نزولی یا آنوریسم قفسه سینه نزولی مبتلا هستند، جراح باید از روش توراکوتومی استفاده کند. به این معنا که برش جراحی باید بین دندهها ایجاد گردد تا عمل تقویت دیواره رگ، راحتتر انجام گیرد. البته روش عروقی یا همان اندوواسکولار نیز برای بهبود این افراد مناسب خواهد بود. وضعیت بیمار و نظر پزشک متخصص تعیین میکند که کدام یک از روشهای جراحی آئورت برای هر فرد مناسب است.
جراحی آئورت صعودی و نزولی
حال اگر فرد به آنوریسم صعودی و نزولی دچار باشد، درمان قدری پیچیدهتر خواهد شد. زیرا در این حالت، آنوریسم از ابتدای ریشه آئورت از قلب تا محل دو شاخه شدن آن در شکم ادامه مییابد.
معمولا در این گونه افراد لازم است ابتدا آنوریسم آئورت صعودی و قوس درمان شود. پس از بهبودی بیمار، جراحی آئورت باید با هدف بهبود آنوریسم شکمی انجام گیرد. گاهی تنها استفاده از روش اندوواسکولار برای جراحی دوم کافی است. در هر حال، این روند درمانی برای انواع آنوریسم آئورت، برای هر فرد میتواند متغیر باشد.
ممکن است لازم باشد تا برای درمان یک مرحلهای آنوریسم سینهای شکمی، از برش در دو ناحیه قفسه سینه و شکم استفاده شود.
جراحی دایسکشن آئورت
حالت دیگری که انجام جراحی آئورت را به صورت اورژانسی اجتناب ناپذیر میکند، دایسکشن آئورت است. در صورتی که این حالت در ریشه آئورت یا آئورت صعودی رخ دهد، باید در سریعترین زمان ممکن درمان گردد. اصلیترین روشی که برای درمان دایسکشن آئورت به کار میرود، روش استرنوتومی یا برش قفسه سینه است.
در حین جراحی باید دستگاه قلب و ریه مصنوعی به بیمار متصل باشد. لولههای مصنوعی که از جنس داکرون هستند، جایگزین قسمتهای درگیر آئورت شده و دیواره آن تقویت میشود. پس از آن که دیواره آئورت ترمیم و تقویت شد، ممکن است جراحیهای همزمان و تکمیلی نیز برای دریچه آئورت و بیماریهای همزمان دیگر انجام گیرند. برای مثال، بنا بر وضعیت بیمار و نظر پزشک متخصص، عمل تعویض دریچه آئورت، ریشه آئورت یا قوس آئورت نیز میتواند انجام گیرد.
نحوه جراحی آئورت با روش اندوواسکولار (کم تهاجمی) چگونه است؟
در عمده موارد، از روش کم تهاجمی برای جراحی آئورت استفاده میشود. در روش کم تهاجمی، لولههای بلند و نازک تحت عنوان کاتتر به کار میروند. برای آنکه کاتترها به محل جراحی هدایت شوند نیز باید ابتدا در محل کشاله ران، برشهای ظریفی ایجاد گردند. این لولههای باریک، استنت را از طریق رگهای بدن به محل مورد نظر میرسانند. پس از پیوند استنت در محل مورد نظر، جراحی تمام شده و بیمار به بخش مراقبتهای ویژه منتقل خواهد شد.
مزایای جراحی آئورت کم تهاجمی چیست؟
حتما میدانید که هر چه شدت برشها و تهاجم جراحی کمتر باشد، دوران نقاهت آن نیز کوتاهتر خواهد بود. در روش جراحی کم تهاجمی برشهای ایجاد شده بر روی کشاله ران، کوچکترین اندازه ممکن را دارند. در نتیجه شدت تهاجم این روش جراحی بسیار پایین است. از این رو، عوارض ناشی از آن نیز کمتر از روشهای تهاجمیتر مانند جراحی قلب باز خواهد بود.
احساس درد در افرادی که با روش کم تهاجمی درمان میشوند، بسیار کمتر است. از سوی دیگر با توجه به کاهش دستکاریها در محل جراحی، احتمال بروز عفونت به شدت کاهش مییابد. کاهش عوارض جراحی، مراقبتهای بعد از عمل را سادهتر میسازد. تمامی این موارد، در نهایت منجر به کوتاهتر شدن دوران نقاهت آن خواهند شد.
اگر یک فرد بنا به وضعیت سلامت عمومی خود قادر به استفاده از روش جراحی باز قلب نباشد، جراحی کم تهاجمی آئورت برای وی بهترین درمان خواهد بود.
در نظر داشته باشید که انتخاب روش جراحی آئورت به نظر پزشک متخصص و میزان پیشرفت بیماری بستگی دارد. از این رو، لازم است قبل از انتخاب روش مناسب برای عمل کردن آئورت، بررسیهای لازم به طور کامل انجام گیرد.
پس از اتمام جراحی آئورت چه میشود؟
افرادی که تحت جراحی آئورت قرار میگیرند، تا زمان مناسب در مراقبتهای ویژه نگهداری میشوند. تا زمان بیدار شدن شخص، یک لوله اکسیژن در نای وی قرار داده میشود تا تنفس بهتری داشته باشد. پس از بیدار شدن و بهبود وضعیت تنفس بیمار، این لوله از او جدا خواهد شد.
کمی قدم زدن در بخش آی سی یو برای شروع تحرک بیمار لازم است. پس از بهتر شدن علائم، فرد به یک اتاق معمولی در بیمارستان منتقل میشود. در نهایت، در صورتی که پزشک متخصص از وضعیت عمومی بیمار راضی باشد، دستور ترخیص وی را صادر خواهد کرد.
رعایت اصول تغذیهای و مصرف داروهای تجویز شده توسط پزشک، عوارض جراحی را به حداقل میرساند. پرهیز از فعالیتهای شدید و بلند نکردن اجسام سنگین، از مراقبتهای بعد از عمل آئورت به حساب میآیند. رعایت این اصول همراه با پرهیز از مصرف سیگار و الکل تا زمان صدور مجوز پزشک الزامی است.
به منظور کسب اطلاعات بیشتر درباره جراحی آئورت میتوانید با دکتر علیرضا قویدل مشاوره داشته باشید. ایشان با تجربه فراوانی که در زمینه انواع جراحی قلب دارند، میتوانند شما را به خوبی راهنمایی کنند.
منابع
https://my.clevelandclinic.org/health/treatments/16884-complex-aorta-surgery
https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/aortic-root-surgery/about/pac-20383396
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/aortic-aneurysm/symptoms-causes/syc-20369472
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/aortic-dissection/symptoms-causes/syc-20369496