جراحی بیماری های مادرزادی قلب
بیماری های مادرزادی قلبی به دسته‌ای از بیماری‌های قلب و عروق گفته می‌شود که نوزاد با آن‌ها متولد می‌شود. این بیماری‌ها می‌توانند به صورت خفیف یا جدی بروز کنند. در معاینات اولیه پس از تولد نوزاد مشخص خواهد شد که آیا قلب او سالم است یا خیر. برخی از ناهنجاری‌ها و اختلالاتی که با کودک تازه متولد شده همراه هستند با روش‌های ساده بهبود پیدا می‌کنند. اما ممکن است در مواردی، نوزاد به جراحی قلب نیاز داشته باشد. این موضوع بر اساس وضعیت سلامت او و نظر پزشک معالج تعیین خواهد شد.
بیماری های مادرزادی قلب در انواع مختلفی دسته بندی می‌شوند. از مهم‌ترین این بیماری‌ها می‌توان به ASD، کوراکتاسیون آئورت، ALCAPA و ناهنجاری ابشتاین اشاره کرد. در ادامه این مقاله به دنبال آن هستیم تا اطلاعاتی را درباره این بیماری‌ها ارائه دهیم. همچنین خواهیم دید که برای جراحی بیماری های مادرزادی قلب چه اقدامات و مراقبت‌هایی لازم است.
منظور از بیماری های مادرزادی قلب چیست؟
بیماری های مادرزادی قلب به بیماری‌هایی اطلاق می‌شود که از زمان تولد با نوزاد همراه هستند. کودکانی که با این گونه بیماری‌ها به دنیا می‌آیند، در سیستم گردش خون خود دچار مشکل خواهند بود. از این رو، باید تحت معاینات و مراقبت‌های منظم قرار گیرند.
بیماری های مادرزادی قلب شدت‌های مختلفی دارند. گاهی این بیماری‌ها خفیف هستند و تنها با برخی مراقبت‌ها کنترل می‌شوند. در حالی که نیاز به انجام جراحی قلب برای درمان بیماری قلبی بعضی از نوزادها دور از انتظار نیست. از انواع بیماری‌های قلب پیچیده‌ای که برای درمان آن‌ها لازم است فرد تحت عمل جراحی قلب قرار گیرد، می‌توان به کوراکتاسیون آئورت و شریان کرونری چپ غیرعادی از شریان ریوی اشاره کرد.
این که هر کودک به چه درمان‌هایی نیاز دارد، به نوع بیماری های مادرزادی قلب مربوط است. در روزهای اولیه بعد از تولد، پزشک معالج باید نوع بیماری را تشخیص داده و روش‌های درمانی آن را مشخص کند.
معرفی انواع بیماری های مادرزادی قلب
انواع بیماری های مادرزادی قلب از نظر منشا و علائم، با یکدیگر تفاوت دارند. البته همه این بیماری‌ها می‌توانند اختلالات جدی در سیستم گردش خون ایجاد نمایند. با این حال، برخی از آن‌ها خفیف بوده و برخی دیگر نیاز به درمان‌های جدی‌تر خواهند داشت. در ادامه به مهم‌ترین بیماری‌های قلبی مادرزادی می‌پردازیم.
کوارکتاسیون آئورت (Coarctation of the Aorta)
همه ما آئورت را به عنوان اصلی‌ترین شریان خونی بدن می‌شناسیم. هنگامی که این شریان باریک‌تر از حالت عادی باشد، یک بیماری ایجاد می‌شود که به آن کوراکتاسیون آئورت می‌گویند. باریک بودن این شریان، قلب را ناچار به تپش شدیدتر می‌کند. بنابراین در طولانی مدت می‌تواند به قلب آسیب زده و بیماری‌های جدی‌تری را به وجود آورد.
کوراکتاسیون آئورت یکی از بیماری های مادرزادی قلب است که می‌تواند از زمان تولد با نوزاد همراه باشد. البته در مواردی که شدت بیماری خفیف باشد، ممکن است فرد تا سنین بزرگسالی وجود آن را متوجه نشود.
علائم کوارکتاسیون آئورت
اگر بیماری کوارکتاسیون آئورت در نوزاد شدید باشد، هر یک از علائم زیر نوعی هشدار برای آن به حساب می‌آیند:
- دشوار بودن تنفس
- ایجاد مشکل در تغذیه نوزاد
- تعریق زیاد
- تحریک پذیری نوزاد
- رنگ پریدگی قابل توجه
گاهی شدت بیماری کوراکتاسیون آئورت به گونه‌ای است که پس از دوران نوزادی بروز می‌کند. در این گونه موارد، بروز علائم زیر را باید جدی گرفت:
- احساس درد در قفسه سینه
- داشتن ضعف عضلانی
- گرفتگی و سردی در دست‌ها و پاها
- خونریزی از بینی
- سر درد
- بالا بودن فشار خون
نقص دیواره بین دهلیزی (Atrial Septal Defect (ASD))
هر گاه سپتوم یا دیواره بین دهلیزی (اتاقک‌های بالایی قلب) دچار نقص شود، بیماری ایجاد شده را ASD می‌نامند. بیماری ASD از بیماری های مادرزادی قلب است که می‌تواند خفیف یا شدید باشد. حفره‌ای که در دیواره بین دهلیزی به وجود می‌آید، حجم خون انتقال یافته به ریه‌ها را افزایش می‌دهد. بنابراین ASD می‌تواند سلامت قلب نوزاد را به خطر اندازد.
انواع ASD
از انواع بیماری نقص دیواره بین دهلیزی می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- سکوندوم
- پریموم
- سینوس وریدی
- سینوس کرونری
رایج‌ترین نوع بیماری های مادرزادی قلب از نوع ASD، سکوندوم است که حفره ایجاد شده در وسط دیواره بین دهلیزی ایجاد می‌گردد. در نوزادان مبتلا به بیماری‌های سینوس وریدی و سینوس کرونری، تغییراتی نیز در ساختمان قلب به وجود می‌آید.
علائم ASD
علائم بیماری ASD عمدتا در سنین بزرگسالی بروز می‌کنند. بر اساس نظر دکتر علیرضا قویدل علائم زیر نیز می‌توانند از نشانه‌های این بیماری باشند:
- تنگی نفس در هنگام ورزش کردن
- ضربان قلب نامنظم یا آریتمی
- صدای غیرعادی در قلب که تنها با گوشی پزشکی تشخیص داده می‌شود
- خستگی دائمی
- ورم دست، پا و شکم
- احساس تپش قلب
به منظور تشخیص بیماری مادرزادی ASD فرد باید تحت معاینات دقیق‌تر توسط یک پزشک متخصص قلب و عروق قرار گیرد.
در موارد خفیف ممکن است پس از مدتی (حدود چند سال بعد) حفره از بین رفته و مشکل برطرف گردد. با این حال، اگر نقص ایجاد شده در دیواره بین دهلیزی قابل توجه باشد، لازم است کودک تحت جراحی قلب قرار گیرد. جراحی بیماری های مادرزادی قلب از نوع ASD باید حتما توسط یک پزشک باتجربه انجام گیرد.
ناهنجاری ابشتاین (Ebstein Anomaly)
بیماری ابشتاین یکی دیگر از بیماری های مادرزادی قلب است که از زمان تولد با نوزاد همراه می‌شود. در افراد مبتلا به این بیماری، دریچه سه لتی (از دریچه‌های چهارگانه قلب) به درستی تشکیل نخواهد شد. این دریچه بین دهلیز و بطن راست قرار دارد. بنابراین اگر به طور کامل تشکیل نشود، قلب برای پمپاژ شدن خون از بطن به دهلیز، باید کار بیشتری انجام دهد. این موضوع در طولانی مدت منجر به بزرگ شدن قلب و نارسایی‌های شدید قلبی خواهد شد. ناگفته نماند که علت ابتلا به این نوع از بیماری های مادرزادی قلب هنوز مشخص نیست.
ممکن است این بیماری خفیف بوده و تنها به معاینات منظم و دوره‌ای نیاز داشته باشد. اما اگر ناهنجاری ابشتاین شدت زیادی دارد، قطعا جراحی قلب، اصلی‌ترین راه حل درمان آن محسوب می‌شود.
علائم بیماری ابشتاین
از علائم ابتلای فرد به بیماری قلبی مادرزادی ابشتاین می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- آبی یا خاکستری شدن رنگ لب‌ها و ناخن‌ها
- خستگی مفرط و بی‌دلیل
- احساس تنگی نفس مخصوصا در هنگام ورزش و فعالیت‌های شدید
- داشتن تپش قلب زیاد
- نامنظم بودن ضربان قلب (آریتمی قلبی)
نوزادی که با بیماری قلبی ابشتاین به دنیا می‌آید، ممکن است به یکی از ناهنجاری‌ها یا بیماری‌های زیر نیز مبتلا باشد:
- وجود حفره در قلب که سطح اکسیژن خون را پایین می‌آورد (بیماری ASD).
- آریتمی قلبی که شامل ضربان قلب نامنظم می‌شود.
- سندرم ولف پارکینسون وایت که در آن وجود یک سیگنال اضافی بین حفره‌های بالا و پایین قلب، ضربان آن را تشدید کرده و منجر به غش کردن خواهد شد.
شریان کرونری چپ غیرعادی از شریان ریوی (ALCAPA)
در حالت کلی، دو شریان کرونری باید از شریان آئورت منشعب گردند. اگر اختلالاتی در رشد جنین در رحم مادر به وجود آید، شریان کرونری به جای آئورت از شریان ریوی ایجاد می‌گردد. رشد شریان کرونری چپ غیرعادی از شریان ریوی (ALCAPA) یکی از مهم‌ترین بیماری های مادرزادی قلب به حساب می‌آید.
با توجه به این که شریان ایجاد شده به جای آئورت به شریان ریوی متصل می‌شود، بنابراین همه خون در گردش نمی‌تواند به قلب راه یابد. این مساله می‌تواند مشکلاتی را در سیستم خون رسانی به وجود آورد. از سوی دیگر، سطح اکسیژن خون در گردش که به قلب می‌رسد، بسیار کمتر از حالت عادی است. طبیعی است که خون با اکسیژن کم نتواند نیاز ماهیچه‌ها و عضلات بدن به اکسیژن را فراهم کند.
حجم خون کم و پایین بودن سطح اکسیژن خون باعث می‌شود تا قلب دائما در گرسنگی به سر ببرد. مسلما اگر نیاز یک بافت حیاتی مانند قلب به اکسیژن و خون رفع نشود، منجر به آسیب یا مرگ آن بافت خواهد شد.
علائم ALCAPA
علائم ابتلای نوزاد به بیماری قلبی مادرزادی ALCAPA شامل موارد زیر خواهند بود:
- آبی یا بنفش بودن لثه، زبان، پوست و ناخن
- تعریق زیاد، به خصوص هنگام شیر خوردن
- خواب آلودگی بیشتر از حد معمول
- بی اشتهایی نوزاد و اضافه نشدن به وزن او
- تنفس سریع یا تنگی نفس
- سوفل قلب به این معنا که وقتی پزشک با گوشی پزشکی گوش می‌دهد، صدای قلب غیر طبیعی می‌شود
کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک (Hypertrophic cardiomyopathy)
یکی دیگر از بیماری های مادرزادی قلب که عموما از طریق جراحی درمان می‌شود، بیماری کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک نام دارد. در افراد مبتلا به این بیماری، عضله قلب ضخیم‌تر از حالت عادی بوده و پمپاژ خون را دشوارتر می‌سازد.
هنگامی که تپش قلب از حالت عادی سخت‌تر باشد، فرد دچار تنگی نفس و احساس درد در قفسه سینه خواهد شد. نکته دیگر این که در موارد حاد بیماری کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک، ساختمان قلب تغییر کرده و عوارض شدیدی را به جای می‌گذارد. این بیماری می‌تواند باعث ابتلا به ریتم‌های نامنظم قلبی (آریتمی) و حتی مرگ ناگهانی گردد. بنابراین این گونه بیماری های مادرزادی قلب بسیار اهمیت داشته و نیاز به پیگیری و درمان دارند.
علائم کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک
از علائم ابتلا به بیماری قلبی مادرزادی کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- احساس درد در قفسه سینه
- داشتن تپش قلب غیرعادی
- سوفل قلبی
- غش کردن مخصوصا پس از ورزش یا فعالیت شدید بدنی
- تنگی نفس به خصوص در هنگام ورزش کردن
درمان انواع بیماری های مادرزادی قلب
درمان بیماری های مادرزادی قلب نیاز به تشخیص دقیق و برنامه‌ریزی حساب شده دارد. بسیاری از نوزادان پس از تولد، به نوع خفیف این بیماری‌ها مبتلا هستند. به طوری که گاه علائم آن‌ها در سنین بزرگسالی بروز می‌کنند. حتی ممکن است که فرد تا پایان عمر خود هیچ گونه علائمی از ابتلا به بیماری های مادرزادی قلب را نشان ندهد.
به همان نسبت نیز ممکن است نوزاد متولد شده، به نوع شدید این بیماری‌ها مبتلا باشد. در چنین مواردی، پزشک متخصص باید تمامی معاینات را انجام داده و وضعیت ساختمان و عروق قلب را بررسی نماید. جراحی بیماری های مادرزادی قلب، اصلی‌ترین روش برای درمان بسیاری از این اختلالات خواهد بود.
جراحی کوارکتاسیون آئورت
با توجه به سن بیمار و میزان پیشرفت بیماری وی، ممکن است انجام جراحی کوارکتاسیون آئورت پیشنهاد شود. برای جراحی این بیماری، روش آنژیوپلاستی و استنت گذاری با بالون به کار می‌رود. برای این کار، ابتدا کاتتر (ابزار مخصوص جراحی) از طریق شریان اصلی در کشاله ران به سمت قلب هدایت می‌شود. در حین جراحی، پزشک از طریق ابزار تصویربرداری مسیر حرکت کاتتر را بررسی می‌کند.
یک بالون باد نشده همراه با کاتتر به داخل ماهیچه قلب فرستاده می‌شود. هنگامی که بالون به نقطه مورد نظر برسد، بالون باد شده و آئورت باریک را گشادتر خواهد کرد.
در نهایت، با روش آنژیوپلاستی یک استنت در داخل آئورت قرار داده می‌شود. استنت یک لوله سیمی کوچک است که مانع از باریک شدن مجدد آئورت می‌شود. به این ترتیب، یکی از بیماری های مادرزادی قلب تحت عنوان کوارکتاسیون آئورت بهبود پیدا خواهد کرد.
جراحی نقص دیواره بین دهلیزی (ASD)
از نظر پزشکان متخصص قلب و عروق، ترمیم نقص دیواره بین دهلیزی باید در اسرع وقت انجام گیرد. زیرا وجود چنین نقص‌هایی می‌تواند در طولانی مدت، عملکرد قلب را تحت تاثیر قرار دهد. برای افراد مبتلا به نوع شدید بیماری ASD، جراحی قلب توصیه می‌شود.
درمان بیماری های مادرزادی قلب از نوع ASD با جراحی، از طریق دو روش قابل انجام است. روش کم تهاجمی یا جراحی با کاتتر و جراحی قالب باز. روشی که بر مبنای کاتتر انجام می‌گیرد، به هیچ برش بزرگ یا عمیقی نیاز ندارد. در طی این جراحی، کاتتر از طریق یک رگ خونی اصلی (شریان ران) به سمت قلب هدایت خواهد شد. یک قطعه وصله مانند از طریق کاتتر در محل حفره قرار داده می‌شود. این قطعه باید در محل مورد نظر پیوند خورده و محکم گردد. بافت اطراف آن به تدریج رشد می‌کند و به این ترتیب، حفره موجود در دیواره بین دهلیزی برای همیشه مسدود می‌شود.
جراحی قلب باز برای ASD
اگر نتوان با کاتتر، بیماری ASD را درمان نمود، پزشک جراح از روش جراحی باز قلب استفاده خواهد کرد. برای جراحی باز بیماری های مادرزادی قلب از نوع ASD، یک برش چند سانتیمتری بر روی قفسه سینه ایجاد می‌شود. سپس جراح تلاش می‌کند تا با کمک چسب‌های مخصوص، محل حفره را ترمیم نماید. معمولا ASD از نوع سینوس وریدی، سینوس کرونری و پریموم با جراحی باز قلب درمان می‌شوند.
افرادی که تحت انواع جراحی بیماری های مادرزادی قلب از جمله ASD قرار می‌گیرند، باید معاینات منظم و دوره‌ای داشته باشند. زیرا احتمال ابتلای آن‌ها به عوارض دیگر مانند انواع آریتمی قلبی، مشکلات دریچه و نارسایی قلبی وجود دارد.
جراحی بیماری مادرزادی ابشتاین
هنگامی که صحبت از درمان بیماری ابشتاین می‌شود، منظور کاهش عوارض بیماری و پیشگیری از نارسایی‌های قلبی است. تجربه پزشک جراح در نتیجه حاصل از جراحی بیماری ابشتاین، نقش تعیین کننده‌ای دارد.
ترمیم دریچه سه لتی یکی از روش‌های درمان ناهنجاری ابشتاین است. در این روش، جراحی باز قلب انجام می‌گیرد تا پزشک جراح بتواند تغییراتی در بافت این دریچه ایجاد کند. معمولا لازم است بافت‌های اضافی اطراف دریچه برداشته شوند. همچنین اگر تغییراتی باید در محل ناهنجاری ایجاد گردند، طی جراحی ترمیم دریچه انجام خواهند شد.
جراحی تعویض دریچه سه لتی
جراحی تعویض دریچه روش دیگری برای درمان بیماری های مادرزادی قلب از نوع ناهنجاری ابشتاین است. این روش زمانی به کار می‌رود که نتوان دریچه طبیعی قلب را ترمیم نمود. البته گاهی پس از ترمیم دریچه نیز فرد به انجام جراحی تعویض دریچه سه لتی نیاز پیدا می‌کند.
این جراحی به صورت جراحی باز یا جراحی کم تهاجمی قابل انجام است. منظور از تعویض دریچه، جایگزین کردن دریچه طبیعی قلب با یک دریچه بیولوژیک است. دریچه جایگزین معمولا از بافت‌های انسانی یا بافت اطراف قلب گاو ساخته می‌شود.
جراحی بیماری مادرزادی ALCAPA
بیماری ALCAPA یکی دیگر از بیماری های مادرزادی قلب است که باید با جراحی درمان شود. برای بهبود این بیماران باید شریان کرونری چپ از شریان ریوی جدا شده و محل قطع آن با زدن بخیه مسدود شود. در روش دیگر، جراح یک تونل از شریان کرونری چپ غیرعادی به آئورت ایجاد می‌کند. سپس، اتصال بین شریان کرونری چپ با شریان ریوی را قطع خواهد کرد.
روش دیگری که برای درمان بیماری ALCAPA به کار می‌رود، جایگزین کردن شریان چپ معیوب با یک شریان جدید است. رگ پا بهترین گزینه برای این نوع جراحی ALCAPA خواهد بود.
جراحی بیماری کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک
گاهی نمی‌توان بیماری های مادرزادی قلب از نوع کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک را با دارو، درمان کرد. در چنین حالتی باید از روش جراحی استفاده گردد. روش‌های مختلفی برای درمان کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک با جراحی به کار می‌رود که در ادامه معرفی می‌کنیم.
روش میکتومی سپتال
در این روش، تلاش جراح بر این است که از طریق جراحی قلب باز، ضخامت دیواره‌ها و ماهیچه قلب را کاهش دهد. بر همین اساس، بافت‌های اضافی را برداشته و دیواره‌های بین حفره‌های قلب را نازک‌تر می‌کند. با این روش، جریان خون در قلب بهبود یافته و جریان برگستی خون از دریچه میترال به حداقل می‌رسد.
ابلیشن سپتال
برای نازک شدن ضخامت قلب با این روش، از الکل استفاده می‌کنند. الکل باید از طریق کاتتر به محل جراحی تزریق شود.
کاشت دفیبریلاتور یا دستگاه ICD
کاشت دستگاه ICD برای کنترل و اصلاح ضربان قلب انجام می‌گیرد. در این روش، ضربان‌های نامنظم به کمک این دستگاه اصلاح شده و آریتمی برطرف می‌شود. به این ترتیب، خطر مرگ ناگهانی بیمار مبتلا به کاردیومیوپاتی هیپرتروفیک از بین خواهد رفت.
منابع
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/atrial-septal-defect/diagnosis-treatment/drc-20369720
https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/ebsteins-anomaly/diagnosis-treatment/drc-20352132
https://www.chop.edu/conditions-diseases/anomalous-left-coronary-artery-pulmonary-artery
https://www.nhs.uk/conditions/congenital-heart-disease/types/
https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17116-hypertrophic-cardiomyopathy
