اکوکاردیوگرافی قلب

بررسی عملکرد قلب و دریچه‌های آن، مخصوصا قبل از انجام انواع جراحی باز و عمل بسته قلب، اهمیت بسیار زیادی دارد؛ از این رو، پزشک انجام انواع آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها را، از بیمار تقاضا می‌کند. یکی از مهم‌ترین و کاربردی‌ترین تست‌ها، که به عنوان یک نمایشگر ریتم قلب شناخته می‌شود و قبل از انواع جراحی قلب انجام می‌گیرد؛ اکوکاردیوگرافی قلب (Echocardiography) نام دارد. اکوکاردیوگرام که به‌طور خلاصه آن را اکوی قلب می‌نامند؛ یک طرح کلی از قلب و نحوه گردش خون در آن، ارائه می‌دهد؛ نتایج اکو قلب مشخص می‌کند، که عملکرد قلب و دریچه‌های آن، تا چه حد عادی و نرمال است.

بررسی اکو قلب، کاملا غیرتهاجمی، بی ضرر و بدون درد است. این تست که برای تشخیص نارسایی قلب، بررسی نقص‌های مادرزادی قلب و تشخیص انواع  کاردیومیوپاتی نیز به کار می‌رود؛ با استفاده از امواج «اولتراسوند» انجام می‌گیرد؛ از این رو، به آن «سونوگرافی قلب» نیز گفته می‌شود.

اکوکاردیوگرافی قلب چیست؟

اکوکاردیوگرافی قلب (پژواک‌نگاری قلب)، که آن را اکو قلب نیز می‌نامند؛ عبارت است از به کار بردن امواج صوتی، برای گرفتن تصاویر زنده از قلب. تصویر اکوکاردیوگرام که از این آزمایش به دست می‌آید؛ کمک می‌کند تا پزشک، نحوه عملکرد عضله قلب و دریچه‌های آن را بررسی نماید. نتایج این آزمایش، برای انواع جراحی باز و عمل کم‌تهاجمی قلب و به‌طور خاص، پیش از عمل دریچه و حین جراحی بیماری‌های مادرزادی قلب، اهمیت دارد. در اکو قلب، از امواج صوتی فرکانس بالا، استفاده می‌شود تا ساختار قلب بررسی گردد. برخی از مهم‌ترین اطلاعاتی که می‌توان از تصاویر اکوکاردیوگرافی قلب دریافت نمود؛ به قرار زیر هستند:

• اندازه قلب، شامل اندازه حفره‌ها و گشاد شدن یا ضخیم شدن ماهیچه قلب؛
• لخته شدن خون در داخل حفره‌های قلب؛
• جمع شدن مایع در کیسه اطراف قلب؛
• وجود مشکل در آئورت، به عنوان شریان اصلی متصل به قلب؛
• اختلال در عملکرد و پمپاژ قلب، عدم کارایی مناسب دریچه‌های قلب.

تفاوت اکو کاردیوگرام (ECG) با الکتروکاردیوگرام (EKG) در چیست؟

هنگامی که فرد، علائم بیماری‌های قلبی را در خود مشاهده می‌کند، باید به یک پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه کند. پزشک برای بررسی دقیق وضعیت سلامت قلب و عروق، آزمایش الکتروکاردیوگرام یا نوار قلب را درخواست می‌کند. در نوار قلب یا EKG، وضعیت ضربان قلب بررسی شده، و احتمال ابتلا به برخی اختلالات قلبی، مانند آریتمی، پیش بینی می‌گردد. اگر پزشک متخصص، در نتایج نوار قلب، موارد مشکوکی را مشاهده کند، یا نیاز به بررسی دقیق‌تری داشته باشد، انجام اکوکاردیوگرام را به بیمار خود توصیه می‌کند. بر اساس مشکل احتمالی و وضعیت بیمار، بهترین نوع اکوکاردیوگرافی قلب، برای او انتخاب خواهد شد.

نتایج اکوکاردیوگرام، تصاویر متحرکی هستند که ساختمان قلب و عملکرد آن را نشان می‌دهند. این در حالی است که EKG، فعالیت الکتریکی قلب را، به صورت یک نمودار نشان می‌دهد. ادغام نتایج هر دو آزمایش، به پزشک متخصص کمک می‌کند، تا بهترین روش درمان را برای بیمار انتخاب نماید.

انواع اکوکاردیوگرام شامل چه مواردی هستند؟

بسته به اینکه در طول اکوکاردیوگرافی قلب، تصویربرداری چگونه انجام گیرد، نوع اکوکاردیوگرام مشخص می‌شود. در حالت کلی، ۴ روش اصلی برای اکوکاردیوگرافی وجود دارند، که در ادامه آن‌ها را معرفی می‌کنیم.

اکوکاردیوگرافی قلب با روش ترانس توراسیک

رایج‌ترین نوع اکوکاردیوگرام، از طریق قفسه سینه انجام می‌گیرد که به آن اکوکاردیوگرافی قلب با روش ترانس توراسیک (Transthoracic Echocardiography) می‌گویند. برای این نوع تصویربرداری، پروب روی قفسه سینه و قلب حرکت می‌کند. امواج اولتراسوند، از طریق این پروب به قفسه سینه فرستاده می‌شوند. در نهایت، این امواج به کامپیوتر بازمی‌گردند و تصاویر زنده‌ای را تولید می‌کنند. پزشک می‌تواند این تصاویر را بر روی صفحه مانیتور مشاهده نماید. این روش اکوکاردیوگرافی قلب، هیچ‌گونه درد و تهاجمی در پی ندارد؛ ضمن اینکه، قبل و بعد از آن، بیمار نیازی به مراقبت یا نقاهت نخواهد داشت.

اکوکاردیوگرافی از طریق مری

ممکن است وضعیت بیمار به گونه‌ای باشد، که پزشک به تصاویر بسیار دقیقی از قلب، نیاز داشته باشد. در چنین مواردی، انجام اکوکاردیوگرافی قلب با روش اکو مری، توصیه می‌شود. برای انجام این نوع تصویربرداری، پزشک پروب کوچک دستگاه را از طریق دهان و حلق، به سمت مری و قلب هدایت می‌کند.

البته قبل از آن، باید عملیات بی‌حسی گلو انجام گیرد، تا بیمار احساس ناراحتی کمتری داشته باشد. لوله پروب با رسیدن به ناحیه پشت قلب، دید بهتری به ساختمان این ماهیچه دارد و بنابراین، تصاویر دقیق‌تری تولید می‌کند. یکی از مزایای مهم اکوکاردیوگرافی قلب به روش اکو مری، نسبت به روش «ترانس توراسیک» این است، که جزئیات دیواره‌های قلب به وضوح، قابل رویت هستند. البته در این روش، لازم است بیمار از 6 ساعت قبل از تصویربرداری، هیچ‌گونه خوردنی و آشامیدنی مصرف نکند.

اکوکاردیوگرافی همراه تست ورزش (استرس اکو)

نوع خاصی از اکوکاردیوگرام وجود دارد، که برای قبل و بعد از ورزش یا مصرف دارو، به کار می‌رود. این روش، بر اساس متد اکوکاردیوگرام ترانس توراسیک انجام می‌گیرد؛ با این حال، هدف از اکوکاردیوگرافی استرس، بررسی عملکرد قلب در هنگام فعالیت شدید، یا قبل و بعد از مصرف دارو است. از موارد استفاده از استرس اکوکاردیوگرام، می‌توان به تشخیص نارسایی قلب، فشار خون بالا و سایر مشکلات ساختمانی قلب اشاره کرد.

اکوکاردیوگرافی جنین

یکی از مهم‌ترین آزمایش‌هایی که ممکن است در طول بارداری، برای مادر تجویز گردند، «اکوکاردیوگرافی جنین» (Fetal Echocardiography) نامیده می‌شود. اکوکاردیوگرافی زنان باردار، در هفته‌های هجدهم تا بیست و دوم بارداری، انجام می‌گیرد. در این روش، پروب دستگاه روی شکم مادر قرار می‌گیرد، تا مشکلات قلبی جنین بررسی گردند.

با توجه به اینکه اشعه ایکس، خطرات بسیاری برای جنین در پی دارد، اکوکاردیوگرافی جنین، یک روش کاملا ایمن خواهد بود؛ زیرا هیچ‌گونه اشعه ایکسی در این آزمایش به کار نمی‌رود. در حالت کلی، اکوکاردیوگرافی زنان باردار و جنین، مشابه با اکوکاردیوگرام ترانس توراسیک است؛ که با حرکت دادن پروب در اطراف محلی که قلب نوزاد قرار دارد، تصاویر مورد نیاز را دریافت می‌کند. اجرای اکوی قلب جنین در زنان باردار، در موارد زیر ضروری است:

1. وجود سابقه بیماری‌های قلبی مادرزادی در خانواده؛
2. مصرف داروهای ضد انعقاد؛
3. مصرف داروهای تراتوژن در دوران حاملگی، از جمله آمفتامین، ضدتشنج‌ها، لیتیوم، ویتامین A، وارفارین؛
4. بارداری چندقلویی؛
5. سقط‌های مکرر؛
6. نازایی یا استفاده از روش‌های کمک باروری مانند IVF؛
7. مشاهده لکه‌های اکوژن در سونوگرافی؛
8. داشتن کودک با CHD؛
9. وجود بیماری‌های متابولیکی مانند دیابت یا فنیل‌کتونوری؛
10. وجود عفونت‌هایی مثل سرخچه، سیتومگالوویروس یا آنتروویروس‌ها.

همچنین، وجود شرایط زیر در جنین، نیازمندی برای انجام اکو قلب جنین را ایجاد می‌کند:

• افزایش ضخامت کیسه؛
• غده عصبی غیرطبیعی؛
• دیستیکتومی جنین؛
• کاروتیپ جنین غیرطبیعی؛
• هیدروپس؛
• آریتمی قلب جنین؛
• تشخیص وجود بیماری‌های کروموزومی؛
• شک به سندرم‌های ژنتیکی.

اکوکاردیوگرافی قلب چگونه انجام می‌گیرد؟

اکوکاردیوگرافی قلب، در بیمارستان یا مطب پزشک انجام می‌گیرد، و برای تهیه اکو قلب، حدود 20 تا 30 دقیقه زمان لازم است. بسته به اینکه پزشک از شما، اکوکاردیوگرافی ترانس توراسیک یا اکو مری درخواست کرده باشد، مراحل تصویربرداری با اکوکاردیوگرام، کمی متفاوت است. اکوکاردیوگرافی قلب ترانس توراسیک، بر اساس مراحل زیر پیش می‌رود:

1. لباس‌های بالاتنه خود را از تن خارج کنید.
2. الکترودهای دستگاه، توسط پزشک به بدن شما متصل می‌شوند.
3. امواج صوتی از طریق یک پروب (دسته تصویربرداری)، به قفسه سینه شما وارد می‌شوند؛ پزشک باید این پروب را بر روی قفسه سینه، به عقب و جلو حرکت دهد، تا تصاویر مورد نیاز ایجاد گردند.
4. در حین سونوگرافی، ممکن است لازم باشد در تنفس خود تغییر ایجاد کرده و یا حرکت کنید.

اکوکاردیوگرام از طریق مری (اکو مری)

روش دیگری که برای اکوکاردیوگرافی قلب به کار می‌رود؛ اکوکاردیوگرام ترانس مری (از طریق مری) (Transesophageal Echocardiography) نامیده می‌شود. این روش، با شیوه‌ای متفاوت با روش قبل انجام می‌گیرد. برای اکوی مری قلب، ابتدا گلوی شما بی‌حس می‌شود؛ در واقع، برای حفظ آرامش بیمار، پزشک به او یک آرام‌بخش می‌دهد. پس از آن، پروب به کمک یک لوله باریک، از طریق دهان و حلق به سمت قلب هدایت می‌شود، تا عکس بگیرد.

نحوه انجام اکوکاردیوگرام استرس

این نوع اکوکاردیوگرافی قلب، دقیقا مشابه با روش ترانس توراسیک است؛ اما کاربرد آن، برای قبل و بعد از انجام ورزش خواهد بود. برای تهیه تصاویر اکو قلب استرس (Stress Echocardiography)، لازم است بیمار به مدت ۶ تا ۱۰ دقیقه تمرینات ورزشی انجام دهد، و پس از آن، تصویربرداری انجام گیرد. البته مدت زمان ورزش قبل از اکوکاردیوگرافی، به وضعیت قلب بیمار و سطح آمادگی بدنی او بستگی دارد.

در اکو قلب از چه تکنیک‌هایی استفاده می‌شود؟

برای اکوکاردیوگرافی قلب، تکنیک‌های متعددی به کار می‌روند، که در برخی جزئیات، با یکدیگر تفاوت دارند؛ تکنیک مناسب برای هر فرد، بنا به شرایط و وضعیت او انتخاب می‌شود. برخی از مهم‌ترین تکنیک‌هایی که در اکو قلب به کار می‌روند، عبارتند از:

• سونوگرافی دوبعدی؛ رایج‌ترین نوع اکوکاردیوگرافی است که تصاویر دوبعدی ایجاد می‌کند.
• سونوگرافی سه بعدی؛ با ایجاد تصاویر سه بعدی از قلب، نشان می‌دهد که پمپاژ خون با چه قدرتی انجام می‌گیرد.
• سونوگرافی داپلر؛ سرعت و جهت جریان خون در قلب را نشان می‌دهد.
• سونوگرافی داپلر رنگی؛ در این روش تصویربرداری از قلب، جهت جریان خون در مسیرهای متفاوت، به کمک رنگ‌های مختلف، نشان داده می‌شوند.
• تصویربرداری Strain imaging؛ برای بررسی نحوه حرکت ماهیچه قلب انجام می‌گیرد، و علائم اولیه بیماری‌های قلبی را نشان می‌دهد.
• تصویربرداری کنتراست؛ پس از تزریق ماده حاجب به یکی از رگ‌های فرد، تصویربرداری انجام می‌شود. وجود ماده حاجب در خون، به نمایش جزئیات قلب کمک می‌کند.

اکوکاردیوگرافی قلب چقدر طول می‌کشد؟

بسته به اینکه تصاویر اکوکاردیوگرام با چه روشی تهیه شوند؛ مدت زمان مورد نیاز برای آزمایش، متفاوت خواهد بود. برای اکو قلب با روش ترانس توراسیک، حدود نیم ساعت زمان لازم است. در اکوکاردیوگرافی از طریق مری، بیمار به مدت ۲۰ تا ۴۰ دقیقه، تحت آزمایش قرار می‌گیرد. در این بازه زمانی، به هیچ عنوان نباید، احساس درد یا تنگی نفس برای بیمار وجود داشته باشد؛ هرگونه مشکل جانبی، می‌تواند مدت الکتروکاردیوگرافی را طولانی‌تر کند.

برای اکوکاردیوگرام استرس، حداقل ۲۰ تا ۳۰ دقیقه زمان لازم است؛ هر چند، با توجه به اینکه بخشی از استرس اکوکاردیوگرام، به تمرینات ورزشی یا مصرف دارو و تاثیر آن مربوط می‌شود، بنابراین این مدت زمان ممکن است طولانی‌تر باشد.

نحوه تشخیص نارسایی قلب با اکوکاردیوگرافی

کاربرد اصلی اکوکاردیوگرافی قلب، برای تشخیص انواع بیماری‌ها و نارسایی‌های قلب و عروق است. هر نوع تغییر در اندازه، ساختار و نحوه عملکرد قلب را، می‌توان با کمک اکو قلب بررسی نمود. معمولا از طریق نتایج این آزمایش، پزشک درباره انجام آزمایش‌های بیشتر و برنامه درمانی بیمار، تصمیم می‌گیرد. در ادامه، به انواع مشکلات و نارسایی‌های قلبی، که با کمک اکوکاردیوگرافی قلب قابل تشخیص هستند، اشاره می‌کنیم:

1. حمله قلبی؛ نتایج اکوکاردیوگرام، جریان خون و میزان اختلال در خون‌رسانی به بافت عضله قلب را، مشخص می‌کند. همچنین، ناهنجاری‌های دیواره، در تصاویر اکوکاردیوگرام قابل تشخیص هستند. بنابراین، پزشک متخصص می‌تواند احتمال حمله قلبی را پیش بینی نماید.
2. وجود لخته‌های خون (ترومبوز) یا انواع تومور؛ بر اساس تحقیقات انجام شده، مشخص شد که اکوکاردیوگرافی قلب، می‌تواند به تشخیص ترومبوز کمک کند. همچنین، اکو قلب، یک ابزار غیر تهاجمی است، که توده‌های قلبی مانند تومورها را نشان می‌دهد. در هر دو حالت، اکو می‌تواند جایگزین MRI باشد.
3. آترواسکلروز و بیماری عروق کرونر؛ گرفتگی و انسداد عروق قلبی و شریان‌ها، می‌تواند بر پمپاژ خون و ضربان قلب و همچنین، حرکت دیواره‌های آن تاثیر بگذارد. بنابراین، با اینکه اکو نمی‌تواند گرفتگی و باریک شدن عروق کرونر را نشان دهد، اما تغییر در وضعیت ضربان قلب و حجم خون در گردش، در اکوکاردیوگرافی قابل مشاهده است. این مساله، به طور خاص در اکوکاردیوگرام استرس به خوبی تشخیص داده می‌شود.
4. آنوریسم آئورت و دایسکشن آئورت؛ اکو قلب، می‌تواند ضعیف شدن و آنوریسم آئورت واقعی و آنوریسم آئورت کاذب را تشخیص دهد. همچنین، اندازه آنوریسم و تشکیل فیبروز و ترومبوز در رگ، از طریق نتایج اکو قابل بررسی است.
5. کاردیومیوپاتی؛ یکی از کاربردهای اکوکاردیوگرافی قلب، بررسی اندازه و عملکرد این ماهیچه است. بنابراین، از این طریق می‌توان، ضخامت دیواره، ضعف عضله قلب، نشتی دریچه‌های قلبی، فشار خون بالا یا نارسایی قلبی را پیش بینی نمود.
6. فشار خون بالای ریوی؛ در آزمایش اکوکاردیوگرام، فشار موجود در قلب، قابل اندازه‌گیری است. با اندازه‌گیری فشار خون ریوی، می‌توان بیماری‌های ماهیچه قلب را به طور دقیق‌تری، تشخیص داد.
7. بیماری مادرزادی قلب؛ اکو قلب، ناهنجاری‌های مادرزادی قلب، از جمله نقص و سوراخ‌های سپتوم در نوزادان و کودکان خردسال را تشخیص می‌دهد.
8. بیماری دریچه قلب؛ هر گونه مشکل در جریان خون قلب، نشتی، عفونت، باریک شدن و انسداد دریچه‌های قلب، از طریق اکوکاردیوگرام قابل تشخیص است.
9. مشکلات پریکارد؛ کیسه اطراف قلب را پریکارد می‌نامند. در صورتی که، به هر دلیلی، این کیسه دچار التهاب گردد، یا مایع و خون در آن جمع شود؛ می‌توان با اکوکاردیوگرافی قلب آن را بررسی نمود.
10. نارسایی قلبی؛ تغییر در ساختمان و عضله قلب، از جمله ضعیف شدن، سفت شدن و ضخیم شدن آن، به نارسایی قلبی مربوط است که در اکوکاردیوگرافی قلب قابل مشاهده خواهد بود.

خواندن جواب اکو قلب؛ تفسیر نتایج

پزشک تصاویر اکوکاردیوگرام را بررسی می‌کند تا وجود مشکلات قلبی و ناهنجاری‌های ساختمانی قلب را رد یا تایید نماید. تفسیر نتایج اکو قلب، مشخص می‌کند که بیمار به کدام یک از مشکلات قلبی زیر مبتلا است:

• عملکرد ضعیف قلب از نظر پمپاژ خون؛
• آسیب به بافت عضله قلب؛
• تغییر اندازه حفره‌های قلب؛
• ابعاد غیر طبیعی حفره‌ها؛
• ضعیف شدن دریچه‌ها؛
• ضخیم یا نازک شدن دیواره بطن؛
• وجود انواع توده یا تومور در قلب؛
• لخته شدن خون در قلب.

آمادگی برای اکوکاردیوگرافی قلب چگونه است؟

بسته به نوع اکوی قلب، مراقبت‌های قبل از آن متفاوت خواهند بود. معمولا پزشک، از قبل به شما آگاهی می‌دهد، که چه مراقبت‌هایی را باید انجام دهید. با این حال، بهتر است برای رسیدن به نتایج دقیق‌تر، نکات زیر را رعایت کنید:

1. عدم خوردن یا آشامیدن قبل از اکو؛
2. نکشیدن سیگار یا عدم استفاده از محصولات نیکوتینی؛
3. نخوردن قهوه یا مواد کافئین‌دار، عدم مصرف داروهای بدون نسخه دارای کافئین؛
4. پرهیز از قطع دارو.

عوارض جانبی اکوکاردیوگرافی قلب چیست؟

در حالت کلی، اکوی قلب یک آزمایش ایمن است، که عوارض جانبی و خطرات بسیار کمی در پی دارد؛ با این حال، ممکن است در موارد نادر، مشکلاتی به وجود آید. هنگامی که سونوگرافی از طریق مری قلب انجام می‌شود، ورود لوله پروب به گلو، باعث رفلاکس در فرد می‌شود. همچنین، پس از آن، شخص کمی احساس درد یا ناراحتی در گلو، خواهد داشت.

گاهی مصرف بی‌حسی‌های موضعی، آرامبخش‌ها، رنگ‌های کنتراست و سالین، باعث بروز واکنش‌های آلرژیک در افراد می‌گردند. زنان باردار تنها در صورت لزوم می‌توانند، از رنگ‌های کنتراست استفاده نمایند. مصرف اینگونه رنگ‌ها در حالت عادی، می‌تواند عوارض جانبی زیر را در پی داشته باشد:

• سردرد؛
• حالت تهوع؛
• اضطراب؛
• تاری دید.

اکوکاردیوگرافی قلب،

با هدف بررسی وضعیت ساختمان قلب و گردش خون در آن، انجام می‌گیرد. همچنین، بر اساس نتایج اکوی قلب، مشخص می‌شود که دیواره ها، دریچه‌های قلب و اندازه حفره‌های آن، تا چه حد عادی و استاندارد هستند. وجود هرگونه تغییر در حجم و جهت گردش خون، در نتایج اکو قلب قابل تشخیص خواهد بود، و به پزشک کمک می‌کند، تا برای درمان بیمار یا انجام جراحی، برنامه ریزی نماید. در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر در این باره، می‌توانید با دکتر علیرضا قویدل ملاقات حضوری داشته باشید.