نکاتی درباره کلسیم در عروق کرونر

شاید بارها شنیده باشید، که رسوبات و چربی‌ها در رگ‌های ما می‌نشینند و آن‌ها را مسدود یا تنگ می‌کنند؛ اما آیا می‌دانید این رسوبات، دقیقاً از چه تشکیل شده‌اند و منشأ آن‌ها چیست؟ یا اینکه کلسیم، عنصری که برای استحکام استخوان‌هایمان ضروری است؛ چگونه می‌تواند در رگ‌های ما رسوب کند؟ رسوبات کلسیم در عروق کرونر چقدر خطرناک هستند و آیا همیشه نیاز به جراحی دارند؟

رسوب کلسیم در عروق، به ویژه عروق کرونر قلب، پدیده‌ای است که می‌تواند؛ سلامت قلب و عروق ما را به طور جدی تهدید کند. این فرآیند، که به آن «کلسیفیکاسیون عروق کرونر» نیز می‌گویند؛ زمانی رخ می‌دهد که ذرات کلسیم در دیواره رگ‌های خون‌رسان به قلب تجمع می‌یابند. این رسوبات، معمولاً بخشی از روند پیچیده‌تر «آترواسکلروز» هستند؛ جایی که چربی‌ها، کلسترول و سایر مواد نیز در کنار کلسیم در دیوارۀ رگ‌ها انباشته می‌شوند. با گذشت زمان، این تجمعات می‌توانند جریان خون را محدود کرده و خطر حمله قلبی و سایر مشکلات قلبی- عروقی را افزایش دهند.

در این مقاله، قصد داریم شما را با جنبه‌های مختلف این پدیدۀ مهم آشنا کنیم. از دلایل شکل‌گیری رسوبات کلسیم گرفته تا عوارض آن، روش‌های تشخیص و درمان‌های موجود، همه را به زبانی ساده و قابل فهم برای شما توضیح خواهیم داد. در این مقاله از گروه نگارش دکتر علیرضا قویدل، با ما همراه باشید تا بیشتر دربارۀ این موضوع حیاتی بیاموزید و بفهمید؛ چگونه می‌توانید از سلامت قلب و عروق خود محافظت کنید.

دلیل وجود کلسیم در عروق کرونر

رسوب کلسیم در عروق کرونر، ازجمله انواع بیماری عروق کرونر و پدیده‌ای است که طی آن ذرات کلسیم در دیواره‌ی رگ‌های خون‌رسان به قلب تجمع می‌یابند. این فرآیند، که بخشی از روند پیچیده‌ی آترواسکلروز محسوب می‌شود، می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده از بیماری‌های قلبی-عروقی باشد. درک علل و اهمیت این پدیده برای حفظ سلامت قلب و عروق ضروری است. علل اصلی رسوب کلسیم در عروق کرونر:

1. روند طبیعی افزایش سن؛ برای مردان پس از 40 سالگی و برای زنان بعد از50سالگی، بدن تمایل بیشتری به رسوب کلسیم در بافت‌های مختلف، از جمله عروق، پیدا می‌کند. در زنان، هورمون‌های جنسی زنانه تا قبل از یائسگی، از رسوب کسلیم جلوگیری می‌کنند؛ به همین خاطر، زنان حدود 10 سال دیرتر از از مردان، احتمال ابتلا به رسوب کلسیم دارند. البته این فرآیند می‌تواند؛ از دهۀ 20 زندگی آغاز شود؛ هرچند در این سنین معمولاً قابل تشخیص نیست.
2. آسیب و التهاب عروق؛ رگ‌هایی که دچار آسیب، التهاب یا ترمیم شده‌اند؛ مستعد جذب رسوبات کلسیمی هستند. این آسیب‌ها می‌توانند؛ ناشی از عوامل مختلفی چون فشار خون بالا، دیابت، یا سبک زندگی ناسالم باشند.
3. مرگ سلول‌های عضلانی صاف؛ تحقیقات نشان می‌دهد، که مرگ سلول‌های عضلانی صاف در لایۀ داخلی رگ (اینتیما) می‌تواند؛ آغازگر فرآیند «میکروکلسیفیکاسیون» باشد. این روند، به تدریج منجر به تشکیل رسوبات بزرگ‌تر می‌شود.
4. تجمع تدریجی؛ رسوبات کلسیمی، از اندازه‌های بسیار کوچک (حدود 0.5 میکرومتر) شروع می‌شوند و می‌توانند، تا بیش از 3 میلی‌متر رشد کنند. همزمان با این رشد، پلاک‌های چربی نیز در عروق تجمع می‌یابند.
5. اختلالات متابولیک؛ برخی بیماری‌ها، مانند اختلالات هورمونی یا بیماری‌های کلیوی، می‌توانند بر متابولیسم کلسیم تأثیر گذاشته و احتمال رسوب آن را در عروق افزایش دهند.
6. عوامل ژنتیکی؛ برخی افراد ممکن است؛ به دلیل زمینۀ ژنتیکی و سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری عروق کرونر، مستعد تجمع سریع‌تر کلسیم در عروق باشند. (my.clevelandclinic.org) Coronary Artery Calcification

سایر عوامل خطر رسوب کلسیم در عروق قلبی عبارت‌اند از:

• کلسترول بالا و سایر چربی‌های خون؛
• استرس و اضطراب؛
• فشارخون بالا؛
• دیابت؛
• اضافه‌وزن و چاقی؛
• سیگارکشیدن؛
• بی‌تحرکی و عدم فعالیت بدنی.

عوارض وجود کلسیم در عروق کرونر

مهم‌ترین عارضه کلسیفیکاسیون عروق کرونر، تنگ شدن رگ‌های قلبی (استنوز) است، که منجر به کاهش جریان خون به قلب می‌شود. این کاهش جریان خون، می‌تواند باعث درد جناغ قفسه سینه (آنژین) و حتی حمله قلبی شود.

پزشکان برای تشخیص شدت مشکل، از آزمایش‌های عملکردی یا سی‌تی آنژیوی قلب استفاده می‌کنند، تا تصمیم بگیرند؛ آیا بیمار نیاز به آنژیوپلاستی قلبی دارد یا خیر. معمولاً اگر تنگی رگ، بیش از 50% باشد؛ به‌ویژه در شریان مهمی، مانند «شریان نزولی قدامی چپ»، آن را قابل توجه و نیازمند مداخله می‌دانند. البته، انجام آزمایش‌های گسترده، برای تشخیص CAC نیز خطراتی دارد و ممکن است؛ منجر به کاتتریزاسیون‌های غیرضروری شود، که خود می‌تواند عوارضی مانند خونریزی، عفونت، پارگی رگ و اسپاسم عروق کرونر را به همراه داشته باشد. (ncbi.nlm.nih.gov) Coronary Artery Calcification

علاوه بر عوارضی که ذکر شد؛ چند عارضه مهم دیگر، مرتبط با کلسیفیکاسیون عروق کرونر نیز وجود دارد، که باید به آنها توجه کرد:

1. آریتمی قلبی؛ کلسیفیکاسیون عروق کرونر می‌تواند؛ باعث اختلال در سیستم هدایت الکتریکی قلب شود. این امر ممکن است؛ منجر به ضربان نامنظم قلب یا آریتمی شود، که در برخی موارد می‌تواند خطرناک باشد.
2. نارسایی قلبی؛ در صورت پیشرفت بیماری و کاهش مزمن جریان خون به عضله قلب، ممکن است عملکرد پمپاژ قلب، به‌تدریج ضعیف شود و منجر به نارسایی قلب گردد.
3. ترومبوز (لخته شدن خون)؛ سطح ناهموار ایجاد شده توسط پلاک‌های کلسیفیه، می‌تواند محلی برای تشکیل لختۀ خون باشد. این لخته‌ها می‌توانند؛ باعث انسداد ناگهانی رگ و حمله قلبی شوند.

تشخیص میزان کلسیم عروق کرونر

تشخیص کلسیفیکاسیون عروق کرونر فرآیندی چند مرحله‌ای است، که شامل بررسی‌های اولیه و آزمایش‌های تخصصی می‌شود. پزشکان برای ارزیابی دقیق وضعیت بیمار و تعیین میزان کلسیفیکاسیون عروق کرونر، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند:

1. بررسی‌های اولیه:
   • مرور سابقه پزشکی فردی و خانوادگی بیمار؛
   • انجام معاینات فیزیکی؛
   • بررسی نتایج آزمایش‌های خون.

2. آزمایش‌های تخصصی:

الف) تست کلسیم اسکور (Coronary Calcium Score)؛ این آزمایش ساده و غیرتهاجمی، با استفاده از سی‌تی اسکن با دوز اشعه پایین و بدون تزریق ماده حاجب، انجام می‌شود. هدف از این آزمایش، یافتن پلاک در عروق خون‌رسان به قلب است. امتیاز بالاتر کلسیم، نشان‌دهنده خطر بیشتر برای آنژین، حمله قلبی و سایر مشکلات قلبی- عروقی است.

ب) آنژیوگرافی سی‌تی کرونر؛ این روش غیرتهاجمی، برای ارزیابی جریان خون قلب استفاده می‌شود. در طی این آزمایش، ماده حاجب به رگ‌های خونی تزریق شده و سپس با استفاده از سی‌تی اسکن، تصاویری از جریان خون به سمت قلب گرفته می‌شود.

ج) الکتروکاردیوگرام (ECG یا EKG)؛ الکتروکاردیوگرام یا همان نوار قلب، آزمایشی ساده و غیرتهاجمی در مطب پزشک قابل انجام است. الکترودهایی روی بازوها، پاها و قفسه سینه قرار داده می‌شوند، تا ایمپالس‌های الکتریکی قلب را ثبت کنند. این آزمایش می‌تواند؛ نشانه‌های حمله قلبی اخیر یا گذشته را نیز آشکار کند.

د) تست ورزش؛ این آزمایش برای بررسی واکنش قلب، به ورزش یا شرایطی که سطح آدرنالین بالاست؛ انجام می‌شود. معمولاً این تست روی تردمیل انجام می‌شود؛ اما برای افرادی که قادر به راه رفتن نیستند؛ از داروهایی استفاده می‌شود تا شرایط فعالیت بدنی و فشار بر سیستم قلبی – عروقی  شبیه‌سازی شود. انواع مختلف تست استرس عبارتند از:

• تست استرس هسته‌ای؛ در این روش، یک ایزوتوپ رادیواکتیو با دوز پایین تزریق می‌شود، تا دقت آزمایش افزایش یابد.
• اکوکاردیوگرافی استرس؛ این روش شامل انجام اولتراسوند قبل و بعد از تست استرس است.

هر یک از این روش‌های تشخیصی، اطلاعات ارزشمندی در مورد وضعیت قلب و عروق کرونر ارائه می‌دهند. پزشک متخصص با توجه به شرایط خاص هر بیمار، ممکن است یک یا چند مورد از این آزمایش‌ها را تجویز کند. تشخیص دقیق و به موقع کلسیفیکاسیون عروق کرونر، نقش مهمی در مدیریت موثر بیماری و پیشگیری از عوارض جدی آن دارد. (templehealth.org) Coronary Calcification Diagnosis

درمان رسوب کلسیم در عروق و جراحی ها

هدف اصلی در درمان کلسیفیکاسیون عروق کرونر، کند کردن (و در صورت امکان معکوس کردن) پیشرفت آن و جلوگیری از عوارض جدی، مانند حمله قلبی یا سکته مغزی است. کنترل عوامل خطر می‌تواند؛ به محدود کردن کلسیفیکاسیون کرونر و پیشگیری از بیماری‌های تهدیدکنندۀ زندگی کمک کند. روش‌های درمانی و پیشگیرانه موثری در دسترس هستند، که شامل موارد زیر می‌شوند:

 تغییرات سبک زندگی

تغییرات در سبک زندگی، می‌تواند به پیشگیری و کند کردن پیشرفت کلسیفیکاسیون عروق کرونر کمک کند. این تغییرات عبارتند از:

• رژیم غذایی مناسب (به ویژه محدود کردن کلسترول، چربی و سدیم)؛
• ورزش منظم؛
• ترک سیگار؛
• پرهیز از مصرف الکل؛
• کاهش وزن.

دارودرمانی

پزشک ممکن است؛ با توجه به میزان خطر کلسیفیکاسیون عروق کرونر، داروهای زیر را تجویز کند:

1. داروهای کاهنده کلسترول؛ برای کاهش لیپوپروتئین‌های کم چگال (LDL) یا «کلسترول بد» (مانند استاتین‌ها) و افزایش لیپوپروتئین‌های پرچگال (HDL) یا «کلسترول خوب» (مانند نیاسین)
2. مهارکننده‌های PCSK9 (مانند Repatha و Praluent)؛ این داروهای جدیدتر که به صورت تزریقی تجویز می‌شوند؛ می‌توانند در موارد دشوارتر به کاهش کلسترول کمک کنند.
3. داروهای کاهنده فشار خون (مانند بتابلاکرها، مهارکننده‌های ACE، دیورتیک‌ها)؛
4. داروهای کنترل قند خون (مانند داروهای ضد دیابت)؛
5. داروهای ضد انعقاد، برای پیشگیری از تشکیل لخته (مانند آسپرین) یا حل کردن لخته‌های خون موجود (مانند وارفارین، Eliquis، Xarelto، Pradaxa).

روش‌های جراحی و مداخله‌ای

در موارد شدید آترواسکلروز (تجمع پلاک) که باعث ایجاد علائم یا بیماری شده یا تهدیدکننده است؛ ممکن است مداخلات بیشتری ضروری باشد. این مداخلات شامل موارد زیر می‌شوند:

• آنژیوپلاستی (استنت‌گذاری کرونر)؛ این روش کم‌تهاجمی، با استفاده از یک کاتتر (لوله نازک و انعطاف‌پذیر) انجام می‌شود. کاتتر به داخل رگ مسدود شده هدایت می‌شود و یک بالون کوچک برای باز کردن پلاک و بازگرداندن جریان خون باد می‌شود. سپس یک استنت (لوله توری کوچک) برای باز نگه داشتن رگ قرار داده می‌شود.
• جراحی بای‌پس؛ این روش جراحی رایج، برای ایجاد مسیرهای جدید برای جریان خون، در اطراف رگ‌های مسدود یا تنگ شده استفاده می‌شود. این «بای‌پس‌ها» با استفاده از رگ‌های سالم گرفته شده از قفسه سینه، بازوها یا پاها ایجاد می‌شوند.

انتخاب روش درمانی مناسب، به عوامل مختلفی از جمله شدت بیماری، وضعیت کلی سلامت بیمار و پاسخ به درمان‌های قبلی، بستگی دارد. پزشک متخصص با در نظر گرفتن تمام این عوامل، بهترین برنامه درمانی را برای هر بیمار طراحی می‌کند. مدیریت موفق کلسیفیکاسیون عروق کرونر، نیازمند انتخاب متخصص حرفه‌ای و ترکیبی از تغییرات سبک زندگی، دارودرمانی و در موارد لازم، مداخلات جراحی است.

سوالات متداول

اگر کلسیفیکاسیون عروق کرونر داشته باشم؛ چه انتظاری می‌توانم داشته باشم؟

اگر رسوب کلسیم در عروق کرونر دارید؛ در معرض خطر بالای ابتلا، به بیماری عروق کرونر و حوادث نامطلوب قلبی عروقی (MACE) هستید. بنابراین تشخیص و درمان به‌موقع اهمیت بالایی دارد. زمان مشخصی، برای طول عمر فرد با شریان‌های مسدود یا کلسیفیکاسیون شریان کرونری وجود ندارد. شما می‌توانید؛ با انجام تغییرات سالم در سبک زندگی و پایبندی جدی به درمان پزشکی خود، برای زندگی طولانی‌تر تلاش کنید.

ملاحظات سبک زندگی برای مدیریت و از بین بردن رسوبات کلسیم عروق چیست؟

اگرچه درمان کامل بیماری عروق کرونر دشوار است؛ اما با رعایت سبک زندگی سالم برای قلب، می‌توان روند پیشرفت آن را کند کرد و خطرات مربوطه را کاهش داد. توصیه‌های کلیدی عبارتند از:

1. رژیم غذایی کم‌چرب؛ مصرف غذاهای سالم و کم‌چرب برای کاهش تجمع پلاک در عروق.
2. پرهیز از دخانیات؛ ترک کامل سیگار و سایر محصولات دخانی، که به سلامت قلب و عروق آسیب می‌رسانند.
3. ورزش منظم؛ انجام فعالیت‌های بدنی منظم، برای بهبود گردش خون و تقویت قلب.
4. کنترل فشار خون و کلسترول؛ حفظ فشار خون و سطح کلسترول، در محدوده طبیعی از طریق رژیم غذایی مناسب، ورزش و در صورت لزوم، مصرف دارو تحت نظر پزشک.

چه تفاوتی بین کلسیفیکیشن عروق کرونر و آترواسکلروزیس وجود دارد؟

درباره تفاوت کلسیفیکاسیون عروق کرونر و آترواسکلروزیس می‌توان گفت:

1. آترواسکلروزیس؛ این فرآیند با تجمع چربی‌ها، کلسترول و سایر مواد در دیوارۀ رگ‌های خونی آغاز می‌شود. این تجمعات، که «پلاک» نامیده می‌شوند؛ به مرور زمان رشد کرده و می‌توانند جریان خون را محدود کنند.
2. کلسیفیکیشن عروق کرونر؛ این پدیده معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر آترواسکلروزیس رخ می‌دهد. کلسیفیکیشن عروق کرونر، به تجمع کلسیم در دو شریان اصلی قلب (عروق کرونر) اشاره دارد. این اتفاق، معمولاً حدود پنج سال پس از شروع تشکیل پلاک (چربی و کلسترول) در عروق رخ می‌دهد.

به بیان ساده‌تر، آترواسکلروزیس فرآیند کلی تجمع مواد مختلف در دیوارۀ رگ‌هاست؛ در حالی که کلسیفیکیشن عروق کرونر، به‌طور خاص به رسوب کلسیم در عروق قلب اشاره دارد و معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر بیماری عروق کرونر مشاهده می‌شود. این تمایز مهم است؛ زیرا کلسیفیکیشن عروق کرونر می‌تواند؛ نشانه‌ای از پیشرفت بیماری عروق کرونر باشد و ممکن است؛ نیاز به ارزیابی‌ها و مداخلات پزشکی خاصی داشته باشد.

 

همان‌طور که در این مقاله توضیح داده شد،

رسوب کلسیم در عروق کرونر، پدیده‌ای جدی و بالقوه خطرناک است، که نیازمند توجه، مدیریت و در صورت لزوم، درمان فوری می‌باشد. اهمیت تشخیص زودهنگام و مراقبت مناسب، در این زمینه را نمی‌توان نادیده گرفت. در این راستا، دکتر علیرضا قویدل، متخصص برجسته قلب و عروق در تهران، با سال‌ها تجربه و سابقه درخشان، در درمان بیماری‌های قلبی- عروقی، آماده ارائه خدمات تخصصی به شما عزیزان است.

ایشان با بهره‌گیری از دانش روز و تکنیک‌های پیشرفته، در کنار رویکردی شخصی‌سازی شده برای هر بیمار، تلاش می‌کنند؛ بهترین مراقبت‌ها را در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان مشکلات قلبی- عروقی، از جمله کلسیفیکاسیون عروق کرونر، ارائه دهند. سلامت قلب شما، اولویت ماست.