هنگامی که ماهیچه قلب کندتر از حالت عادی تپش داشته باشد، برادی کاردی (Bradycardia) رخ می‌دهد. در وضعیت برادیکاردی یا ضربان قلب آهسته، تعداد تپش‌های قلب زیر ۶۰ ضربه در دقیقه خواهد بود.
هر فرد، صرف نظر از زن یا مرد بودن، می‌تواند این حالت را تجربه کند. با این حال، برخی از افراد نشانه‌های آن را مشاهده نمی‌کنند. بنابراین مشکل خاصی نیز برای آن‌ها پیش نمی‌آید. اما در صورتی که برادی کاردی، علائمی مانند تنگی نفس، خستگی، گیجی و مشکل در تمرکز ایجاد نماید، باید وضعیت فرد توسط یک پزشک متخصص قلب و عروق بررسی گردد. هر چند در این حالت نیز امکان مدیریت و درمان اختلال وجود خواهد داشت.
درمان ضربان قلب آهسته عمدتا از طریق دارودرمانی انجام می‌گیرد. اما در موارد حاد ممکن است شخص به عمل جراحی نیز نیاز پیدا کند. تشخیص اینکه چه روش درمانی برای بیمار مبتلا به ضربان قلب آهسته مناسب است، به عهده پزشک متخصص خواهد بود. در این مقاله، به هر آنچه لازم است درباره برادی کاردی بدانید اشاره خواهیم کرد.
برادی کاردی یا ضربان قلب آهسته چیست؟
هنگامی که تعداد تپش‌های قلب به ازای هر دقیقه، کمتر از ۶۰ ضربان باشد، فرد دچار تپش قلب پایین است. این حالت که در اصطلاح پزشکی برادی کاردی نامیده می‌شود، می‌تواند با علامت یا بدون علامت رخ دهد. در مواردی که کندی ضربان قلب، شدید باشد، برای فرد خطراتی در پی دارد. برای مثال، در این وضعیت، اکسیژن و خون کافی به بافت‌های بدن نمی‌رسد.
به همان نسبت نیز گاهی کند شدن ضربان قلب، به معنای بیماری نیست. این حالت، عمدتا در هنگام فعالیت‌های بدنی شدید مانند دویدن، به چشم می‌خورد. در صورت تشدید علائم، بهتر است شخص توسط یک پزشک متخصص قلب و عروق معاینه شود.
به طور کلی، ضربان قلب آهسته را می‌توان به عنوان یک آژیر خطر در نظر گرفت. به این معنا که سیستم الکتریکی قلب به خوبی کار نمی‌کند و نیاز به رسیدگی دارد.
برادی کاردی (تپش قلب پایین) چه علائمی دارد؟
در بسیاری از افراد، علائم ضربان قلب آهسته مشاهده نمی‌شود. به همین دلیل نیز معمولا خطری آن‌ها را تهدید نکرده و نیاز به درمان ندارند. ورزشکاران و افرادی که فعالیت‌های سنگین بدنی دارند، در این گروه قرار می‌گیرند. با این حال، اگر شخص دچار برادی کاردی شدیدتری باشد، علائم زیر را تجربه می‌کند:
- احساس تنگی نفس
- تپش قلب
- احساس گیجی، خستگی و نداشتن تمرکز
- سرگیجه، سبکی سر و سنکوپ
- احساس بی‌قراری و تحریک پذیری
- آنژین یا درد در قفسه سینه
اینکه علائم برادیکاردی چیست و چگونه ظاهر می‌شود، به نحوه تاثیر آن بر بدن بستگی دارد. در واقع، کند شدن ضربان قلب می‌تواند هم بر قلب و هم بر مغز تاثیر بگذارد. در مواردی که خون کافی به مغز نرسد، فرد دچار گیجی، مشکل حافظه و تحریک پذیری خواهد شد. اما هنگامی که ضربان قلب پایین، ماهیچه قلب را تحت تاثیر قرار دهد، فرد دچار آنژین، سنکوپ یا احساس خستگی و تنگی نفس خواهد شد.
علت ضربان قلب آهسته چیست؟
دلایل متعددی وجود دارند که فرد به اختلال ضربان قلب آهسته مبتلا می‌شود. از مهم‌ترین دلایلی که ممکن است منجر به ضربان قلب پایین گردد، می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کم شدن مقدار الکترولیت‌های خاص مانند پتاسیم، کلسیم و منیزیم
- ابتلا به بی‌اشتهایی عصبی که یکی از علل اصلی Bradycardia به حساب می‌آید
- بروز التهاب در ماهیچه قلب، کیسه پریکاردی (کیسه نگهدارنده قلب) یا پوشش داخلی قلب
- ابتلا به انواع عفونت؛ مانند عفونت‌های گلودرد که می‌توانند به دریچه‌های قلب آسیب وارد کنند
- تب روماتیسمی و بیماری روماتیسم قلبی؛ این بیماری عمدتا از عفونت باکتریایی مانند گلودرد درمان نشده به وجود می‌آید. تب روماتیسمی می‌تواند در نهایت منجر به روماتیسم قلبی گردد
- بیماری لایم که در اثر باکتری‌های حاصل از نیش کنه به وجود می‌آید
- بیماری شاگاس که مانند بیماری لایم عمل کرده و از نیش حشرات خونخوار ایجاد می‌گردد
- بلوک قلبی که در اثر ایجاد وقفه در سیستم الکتریکی قلب رخ می‌دهد
- سندروم سینوس بیمار که با ایجاد اختلال در عملکرد گره سینوسی دهلیزی به وجود می‌آید
- داروهایی مانند مسدود کننده‌های کانال کلسیم و مسدود کننده‌های بتا؛ همچنین داروهای ضد آریتمی و داروهای افسردگی نیز ممکن است از علل ضربان قلب آهسته باشند
- مصرف مواد مخدر مانند حشیش
- جراحی قلب با هدف ترمیم بیماری‌های مادرزادی قلب، ترمیم یا تعویض
- رادیوتراپی یا پرتو درمانی که دارای تشعشع هستند
علل ضربان قلب آهسته که در بالا بیان شدند، علل اصلی به حساب می‌آیند. با این حال، وجود برخی شرایط خاص نیز می‌تواند منجر به کندی ضربان قلب گردد. برای مثال:
- حمله قلبی
- بیماری عروق کرونر
- روماتیسم مفصلی
- کاهش شدید دمای بدن یا هیپوترمی
- آپنه خواب
- و کم کاری تیروئید
علل متفرقه‌ای هستند که می‌توانند منجر به برادیکاردی شوند.
تفاوت برادی کاردی با تاکی کاردی چیست؟
ضربان قلب آهسته یا برادیکاردی، درست در مقابل تاکی کاردی قرار می‌گیرد. پیش از این اشاره کردیم که اگر تعداد تپش‌های قلب از ۶۰ ضربان در دقیقه کمتر باشد، فرد به برادیکاردی مبتلا است. این در حالی است که اگر تعداد ضربان قلب به بیش از ۱۰۰ تپش در دقیقه برسد، شخص به تاکیکاردی دچار است. یعنی شدت ضربان قلب بسیار بیشتر از حالت عادی خواهد بود.
درمان‌هایی که برای برادیکاردی و تاکی کاردی در نظر گرفته می‌شوند، متفاوت هستند. برای تشخیص هر یک از این موارد، بیمار باید تحت معاینه فیزیکی قرار گرفته و نوار قلب تهیه کند.
فاکتورهای خطر برای ابتلا به ضربان قلب آهسته
یکی از سوالات مهمی که درباره ضربان قلب آهسته وجود دارد، این است که چه کسانی به این اختلال مبتلا می‌گردند. در پاسخ باید گفت که هر فرد در هر سنی می‌تواند با مشکل تپش قلب پایین مواجه شود. با این حال، افرادی که در سنین بالای ۶۵ سال هستند، بیش از دیگران در معرض این بیماری قرار دارند. جوانان و کودکان با احتمال کمتری به اختلال ضربان قلب پایین مبتلا خواهند شد. البته وجود شرایط ژنتیکی یا مادرزادی، ابتلا به اختلال Bradycardia را اجتناب ناپذیر می‌کند.
گاهی فرد بیماری‌های خاصی را از والدین خود به ارث می‌برد. یا اینکه به هر دلیلی، شخص باید از داروهای خاصی استفاده کند. در این صورت نیز ممکن است اختلال برادی کاردی بروز نماید.
ناگفته نماند که آسیب به قفسه سینه و یا وجود مشکلات تغذیه‌ای می‌تواند باعث کندی ضربان قلب گردد.
تشخیص ضربان قلب پایین چگونه انجام می‌شود؟
هر فردی باید پس از مشاهده علائم اولیه مانند درد قفسه سینه، باید به پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه کند. مخصوصا اگر در هنگام ورزش کردن، آنژین با احساس تنگی نفس همراه گردد. پزشک در ابتدای کار، معاینات فیزیکی دقیقی را انجام می‌دهد. در نهایت، شخص باید تست ها و آزمایش‌های زیر را نیز به پزشک ارائه دهد.
- نوار قلب یا الکتروکاردیوگرام (ECG or EKG)
- هولتر مانیتورینگ
- تست ورزش
- تست تیلت
- آزمایش اندازه‌گیری سطح الکترولیت
- آزمایش تیروئید
- آزمایش وجود تروپونین در خون
برای درمان ضربان قلب آهسته چه باید کرد؟
هنگامی که علائم ضربان قلب آهسته شدید باشند، پزشک روش‌های درمانی تخصصی را در پیش می‌گیرد. این مژده را به شما بدهیم که تپش قلب پایین، قابل درمان بوده و مشکلاتی برای بیمار به وجود نمی‌آورد.
در صورتی که یک عامل خاص، مانند مصرف نوعی دارو، باعث برادیکاردی شده است، حذف یا جایگزینی آن عامل به درمان ضربان قلب آهسته کمک می‌کند. در حالت کلی، روش‌های زیر برای درمان برادیکاردی استفاده می‌شوند:
- دارو درمانی با استفاده از آتروپین که فشار خون را بهبود می‌بخشد
- دستگاه ضربان ساز موقت
- استفاده از ضربان ساز دائمی تحت عنوان پیس میکر (Pacemaker)
- جراحی
آیا می‌توان از کند شدن ضربان قلب جلوگیری کرد؟
پیش از این درباره فاکتورهای خطر ضربان قلب آهسته صحبت کردیم. دیدیم که در برخی موارد، ژنتیک و عوامل غیرقابل تغییر دیگر، منجر به کند شدن ضربان قلب می‌شوند. در چنین مواردی، نمی‌توان از بروز تپش قلب پایین جلوگیری کرد. با این حال، هرگاه ضربان قلب آهسته از یک عامل تغییر‌پذیر به وجود آید، قابل پیشگیری خواهد بود. مهم‌ترین عوامل قابل تغییر را در ادامه نام می‌بریم:
- مصرف هر گونه مواد مخدر مانند حشیش
- استفاده از داروهای ضد افسردگی به صورت خودسرانه
- درمان سریع عفونت‌های باکتریایی
- درمان تخصصی بی‌اشتهایی عصبی
قبل از مراجعه به پزشک متخصص چه کنیم؟
برای بررسی ضربان قلب آهسته بهتر است برخی اقدامات را قبل از مراجعه به پزشک متخصص انجام دهیم. برای مثال، شما می‌توانید ضربان قلب خود را با دقت اندازه بگیرید. اندازه‌گیری صحیح تعداد تپش‌های قلب می‌تواند هرگونه ابهامی را برطرف نماید.
تمامی علائمی که به تازگی تجربه کرده‌اید، یادداشت کرده و با پزشکتان در میان بگذارید. حتی اگر فکر می‌کنید که علائم ایجاد شده ربطی به سلامت قلبتان ندارد. اگر از داروهای خاصی استفاده می‌کنید نیز حتما نام و نحوه مصرف را برای پزشک خود تشریح کنید.
رعایت یک سبک زندگی کارآمد برای داشتن قلبی سالم، الزامی است. برخورداری از برنامه تغذیه صحیح و داشتن فعالیت بدنی کافی، تاثیر بسزایی بر سلامت قلب شما خواهد داشت.
برای درمان ضربان قلب آهسته چه کنیم؟
بدون شک اولین گام برای درمان برادی کاردی یا ضربان قلب آهسته، مراجعه به یک پزشک متخصص قلب و عروق است. تجربه پزشک نقش بسزایی در تشخیص زود هنگام و درمان بیمار دارد. بنابراین بهتر است قبل از مراجعه به پزشک متخصص قلب، بررسی کافی درباره وی داشته باشید.
دکتر علیرضا قویدل از متخصصان مجرب در زمینه بیماری‌های قلب و عروق از جمله آریتمی‌های قلبی هستند. در صورت مشاهده علائم ضربان قلب آهسته، می‌توانید به دکتر قویدل مراجعه کنید. شماره‌های تماس برای دریافت نوبت و ملاقات حضوری با ایشان، در قسمت تماس با دکتر ذکر شده‌اند.
منابع:
- https://my.clevelandclinic.org/health/diseases/17841-bradycardia#symptoms-and-causes
- https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/bradycardia/diagnosis-treatment/drc-20355480
