آلودگی هوا یکی از مهم‌ترین عواملی است که خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی، ریوی و سرطان را افزایش می‌دهد. البته تاثیر این عامل، بر همه افراد یکسان نیست؛ ضمن اینکه، آلودگی‌های محیطی در مناطق مختلف، اثرات متفاوتی نیز بر افراد و سلامت آن‌ها می‌گذارند. در هر حال، خطر هوای آلوده برای بیماران قلبی، انکار ناپذیر است.
تنفس هوای آلوده باعث می‌شود تا مواد شیمیایی، مانند متان، اوزون، مونو اکسید، کربن دی اکسید، نیتروژن دی اکسید، گوگرد، ذرات معلق و ترکیبات آلی فرار، به بدن وارد شوند. منظور از ذرات فرار، مواردی مانند کربن، گرد و غبار و گرد و خاک هستند، که با اندازه‌های بسیار کوچکی خود، در هوا معلق بوده و به بدن وارد می‌شوند؛ استنشاق این گونه ذرات، تاثیراتی به مراتب خطرناک‌تر بر سلامت قلب و عروق خواهد داشت.
در حالت کلی، خطر هوای آلوده برای بیماران قلبی و عروقی، به اندازه اثر سیگار کشیدن است. زیرا تنفس هوای آلوده، می‌تواند خطر ابتلا به فشار خون، حملات قلبی و نارسایی قلبی را افزایش دهد.
عوارض هوای آلوده برای بیماران قلبی
تحقیقات درباره تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی، انجام گرفته است. مطالعات نشان می‌دهند که ذرات معلق موجود در هوا، می‌توانند خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهند. در واقع، هنگامی که فرد با قرار گرفتن در معرض هوای آلوده، ذرات درشت را از طریق استنشاق به سیستم تنفسی خود وارد می‌کند، اغلب این ذرات، در مجاری هوایی فوقانی ته نشین می‌شوند. با این حال، ذرات با ابعاد ریزتر، به نواحی عمیق‌تر مانند ریه‌ها، نفوذ کرده و در نهایت، در آن محل رسوب خواهند کرد.
تکرار این فرایند، باعث می‌شود تا مواد مضر ناشی از ذرات آلوده، به سیستم گردش خون وارد شده و در بدن جریان یابند. این فرایند، استرس اکسیداتیو و التهاب را افزایش می‌دهد و در نهایت، اثرات مخربی بر سلامت قلب و عروق خواهد داشت.
بر اساس نظر پژوهشگران موسسه قلب و عروق Novant Health در مونروی کارولینای شمالی، «هم التهاب و هم اکسیداسیون، شامل زنجیره پیچیده‌ای از واکنش‌های شیمیایی در بدن هستند. آن‌ها در نهایت، منجر به تغییرات نامطلوب در سیستم گردش خون، باریک شدن یا اسپاسم شریان‌ها و ایجاد پلاک (آترواسکلروز) و انتشار محصولات جانبی مضر می‌شوند، که در نهایت، منجر به افزایش خطر سکته مغزی، بیماری عروق کرونر، حمله قلبی و مرگ خواهد شد».
ارتباط آلودگی هوا و تپش قلب چگونه است؟
تحقیقات نشان می‌دهند که هوای آلوده برای بیماران قلبی و حتی افراد سالم، می‌تواند باعث بروز اختلال در ضربان قلب شود. تحقیقات نشان می‌دهند که افراد در چند ساعت اولی که در محیط‌های آلوده قرار می‌گیرند، به شدت تحت تاثیر آلودگی هستند و ۲۴ ساعت بعد از آن، خطر آریتمی کاهش پیدا می‌کند. تاثیر متقابل آلودگی هوا و قلب، تپش قلب و بروز آریتمی، عمدتا از این موضوع ناشی می‌شود، که هوای آلوده و ذرات ریز و درشت، می‌توانند به سیستم قلب و عروق آسیب برسانند. تحقیقات علمی نشان می‌دهند که علت این آسیب‌ها، می‌تواند به التهاب و استرسی باشد که در اثر انتقال آلودگی به بدن، به وجود می‌آیند.
لازم است اشاره کنیم که تاثیر متقابل آلودگی هوا و قلب، در فصل زمستان و با سرد شدن هوا، بیشتر می‌شود. این موضوع نشان می‌دهد که دمای پایین‌تر، اثرات منفی هوای آلوده برای بیماران قلبی را بیشتر خواهد کرد، و احتمال ابتلا به آریتمی را افزایش می‌دهد. نکته دیگر اینکه، آلودگی هوا و بیماری‌های قلبی فلوتر دهلیزی، تاکی کاردی فوق بطنی و پس از آن، فیبریلاسیون دهلیزی و ضربان زودرس، کاملا با یکدیگر در ارتباط هستند.
تاثیر آلودگی هوا بر قلب و عروق چگونه است؟
تحقیقات بسیاری درباره تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی، در حال انجام هستند، تا میزان ارتباط آلودگی هوا و قلب و انواع بیماری قلبی مشخص گردد. تاکنون تحقیقات زیادی نیز در زمینه نقش آلودگی هوا در بروز آریتمی قلبی انجام گرفته است. در هر حال، نتایج این تحقیقات نشان می‌دهند که مواد شیمیایی مضری که در هوا وجود دارند، استرس اکسیداتیو و التهاب سیستماتیک بدن را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهند؛ همین مساله، باعث اختلال در عملکرد قلب خواهد شد. حتی برای بیماران قلبی که در حال حاضر مشکلات آریتمی قلبی دارند، قرار گرفتن در معرض هوای آلوده، بیماری آن‌ها را حادتر خواهد کرد.
آلودگی هوا و بیماران قلبی آریتمی
هوای آلوده برای بیماران قلبی مبتلا به انواع آریتمی، خطرات جدی مانند لخته شدن خون و سکته مغزی را در پی دارد. از این رو، بیماران قلبی که در معرض ذرات آلودگی ریز و درشت قرار می‌گیرند، ممکن است دچار مرگ ناگهانی و نارسایی قلبی شوند.
نکته‌ای که باید به آن دقت کرد این است، که غلظت آلودگی هوا و بیماری قلبی نیز، با یکدیگر رابطه مستقیم دارند. به این معنا که هر چه میزان ذرات معلق و آلودگی‌ها در هوا بیشتر باشند، بیماری قلبی حادتر شده و تاثیر بیشتری بر ضربان قلب خواهد داشت.
مراقبت‌های بیماران قلبی از آلودگی هوا شامل چه مواردی هستند؟
در حالت کلی، نمی‌توان از تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی جلوگیری کرد؛ اما رعایت برخی مراقبت‌ها، به بیماران کمک می‌کند تا تاثیر کمتری از هوای آلوده بگیرند. این مساله، به طور خاص، برای بیماران قلبی مسن‌تر یا افراد با شرایط ویژه پزشکی، اهمیت بیشتری خواهد داشت. در ادامه، برخی از مراقبت‌هایی که می‌توانند تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی را کاهش دهند، شرح می‌دهیم.
توجه به اخبار روزانه مربوط به آلودگی
بهتر است به پیش‌بینی‌های کیفیت هوا که در منابع خبری مختلف، ارائه می‌شوند، دقت کنید. اگر می‌خواهید از هوای آلوده در امان مانده و قلب سالم‌تری داشته باشید، در روزهایی که دوز مواد مضر در هوا بیشتر است، از خانه خارج نشوید.
رژیم غذایی مناسب داشته باشید
یک راه محافظت در برابر آلودگی هوا و بیماری قلبی، این است که از رژیم غذایی مناسب استفاده کنید. البته می‌توانید از پزشک خود بخواهید تا مکمل‌های مناسبی را برای شما تجویز کند. البته مصرف مواد غذایی راهکار بسیار مناسب‌تری نسبت به مصرف مکمل‌ها هستند. برای مثال، نوشیدن مایعات به اندازه کافی، بسیار مفید است. همچنین، مصرف میوه و سبزی تازه، به حفظ سلامت شما در برابر انواع آلودگی‌های موجود در محیط کمک خواهد کرد. بهتر است سبزیجات را زیاد نپزید یا سرخ نکنید. در فصل پاییز و زمستان نیز خوردن گوجه فرنگی و میوه انار را فراموش نکنید!
مصرف مواد غذایی مفید برای قلب؛ ازجمله مصرف غذاهای بخار پز و آب پز شده، به غذاهای سرخ کردنی، ارجحیت دارند؛ زیرا بخار پز شدن غذا به حفظ خواص آنتی اکسیدانی مواد غذایی کمک می‌کند.
بر اساس تحقیقات انجام شده، مکمل‌ها و غذاهایی که دارای خواص آنتی اکسیدانی و ضد التهابی هستند، می‌توانند به کاهش اثر هوای آلوده برای بیماران قلبی کمک نمایند. برای مثال، روغن ماهی و روغن زیتون، می‌توانند حداقل محافظت نسبی، در برابر قرار گرفتن در معرض هوای آلوده (برای کوتاه مدت) را ایجاد نمایند. توصیه می‌شود کسانی که از قبل، دچار بیماری قلبی و تنفسی هستند، حتما این گونه مواد ضد التهابی با خواص آنتی اکسیدان را مصرف نمایند.
استفاده از تکنولوژی‌های روز برای تعیین آلودگی هوا
از آنجا که تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی بسیار مهم است، تاکنون حسگرهای همراه متنوعی برای تعیین غلظت آلودگی‌های هوا، ساخته شده‌اند. بیماران قلبی می‌توانند این نوع حسگرها، که عموما به صورت مینیاتوری و پوشیدنی هستند را استفاده کنند، تا بتوانند سطح آلودگی‌های موجود در هوا را در طول روز بررسی نمایند. آگاهی از این نوع آلودگی‌ها و مقدار آن‌ها در هوای اطراف، به بیماران قلبی کمک می‌کند تا مراقبت‌های لازم را برای فعالیت‌های روزانه خود، داشته باشند. برای مثال، ممکن است با بالا رفتن غلظت هوای آلوده، فعالیت‌های خود را در خارج از منزل، محدود کرده یا از ادامه آن، صرف نظر نمایند.
نشانه‌های مشکل قلب در هوای آلوده
در حالت کلی، چه افراد سالم و چه کسانی که به بیماری قلبی مبتلا هستند، باید از هوای آلوده در امان بمانند. غیر از تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی از نظر ریتم قلب، مشکلاتی نیز ممکن است در اثر تنفس آلودگی‌ها برای افراد سالم به وجود آیند، که در نهایت، منجر به بروز بیماری و نارسایی قلبی می‌شوند. علائم زیر می‌توانند در اثر تنفس هوای آلوده، در افراد مختلف، ظاهر گردند:
- خستگی غیر معمول
- احساس تپش قلب تند یا کند
- سبکی سر
- تنگی نفس و نفس نفس زدن
- احساس سفتی یا درد در قفسه سینه، گردن یا شانه
راه‌های مراقبت از قلب در هوای آلوده
به منظور کاهش اثر هوای آلوده برای بیماران قلبی، و یا حتی محافظت از قلب برای افراد سالم، بهتر است در زمان بالا رفتن میزان آلودگی هوا، از قرار گرفتن در معرض هوای آلوده خودداری نمایید.
همچنین لازم است بدانید که چه زمانی و یا کجا و با چه سطح آلودگی، می‌توانید فعالیت داشته باشید. در هر زمانی از سال، مخصوصا در فصول سرد، امکان اثرات منفی آلودگی هوا بر بیماران قلبی زیاد است. با این حال، در برخی روزها، لازم است دوری از هوای آلوده را جدی‌تر بگیریم. برای مثال، در نزدیکی جاده‌های شلوغ یا مناطق صنعتی، باید رفت و آمد کمتری داشته باشیم؛ مخصوصا هنگامی که شلوغی ترافیک، افزایش پیدا می‌کند، مسلما تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی بیشتر خواهد بود.
از طرفی برای کاهش تاثیر هوای آلوده و قلب سالم، بهتر است فعالیت‌هایی مانند ورزش کردن در بیرون از خانه را به زمان‌هایی موکول کنید، که هوا تمیزتر و ذرات ناسالم در هوا کمتر باشند. اگر ناچار به حضور در خارج از منزل هستید، سعی کنید فعالیت خود را محدودتر کرده و هر چه سریع‌تر به خانه بازگردید.
اقدامات محافظه‌کارانه برای کاهش اثر هوای آلوده
در حالت کلی، کارهای زیر می‌تواند تاثیر هوای آلوده برای بیماران قلبی و حتی افراد سالم را کاهش دهد:
- ماسک زدن
- سیگار نکشیدن
- مصرف غذاهای سالم
- کنترل فشار خون
- پایین آوردن سطح کلسترول
- ورزش کردن در فضای بسته یا هوای تمیز (مطابق با دستور متخصص قلب و عروق)
- مصرف آسپرین و داروهای قلب طبق دستور و راس ساعت
- رعایت نکات بهداشتی سالمندان برای بیماران قلبی مسن‌تر
در صورتی که به دنبال کسب اطلاعات بیشتر درباره ارتباط آلودگی هوا و بیماران قلبی هستید، می‌توانید با یک پزشک متخصص یا جراح قلب و عروق مشورت نمایید. دکتر علیرضا قویدل می‌توانند در زمینه تاثیر هوای آلوده بر بیماران قلبی، اطلاعات کافی را در اختیار شما قرار دهند. برای ملاقات حضوری با دکتر قویدل و به منظور رزرو نوبت، می‌توانید به قسمت تماس با دکتر مراجعه کنید.
منابع
https://www.epa.gov/sciencematters/how-can-you-protect-your-heart-air-pollution
https://www.epa.gov/air-research/air-pollution-and-cardiovascular-disease-basics
