هرگاه دیوارۀ آئورت به هر دلیلی دچار برآمدگی گردد؛ به آن «آنوریسم» (aneurysm) می‌گویند. این عارضه در دو حالت «واقعی» و «کاذب» بروز می‌کند. آنوریسم آئورت واقعی، به دلیل ضعف دیواره عروق به وجود می‌آید. در حالی که آنوریسم آئورت کاذب (aortic-pseudoaneurysm)، عمدتا در اثر عوارض بعد از مداخلات جراحی و تروماها ایجاد می‌گردد.
تفاوت اصلی نوع کاذب با واقعی این عارضه، در وضعیت دیواره رگ است؛ زیرا در aneurysm واقعی، همه لایه‌های رگ، برآمده شده و ناحیه آنوریسم شبیه به بادکنک می‌شود؛ اما در آنوریسم کاذب آئورت، یک یا دو لایه از رگ آسیب دیده و لایۀ بیرونی سالم می‌ماند.
این مساله باعث نشت خون، به لایه‌های آئورت می‌شود و احتمال پارگی و خونریزی وجود دارد. در صورتی که aneurysm آئورت کاذب درمان نشود؛ ممکن است در اثر پاره شدن شریان، جان بیمار به خطر بیفتد. در این مقاله قصد داریم، جزئیات بیشتری را درباره علت و علائم آنوریسم کاذب (pseudoaneurysm) بیان کنیم. در نهایت، به معرفی روش‌های درمان این ناهنجاری می‌پردازیم.
تفاوت آنوریسم کاذب با آنوریسم واقعی در چیست؟
آنوریسم آئورت کاذب و واقعی، از جنبه‌های مختلف با یکدیگر تفاوت دارند. در حالت کلی، aneurysm به برآمدگی ایجاد شده، در داخل شریان خونی گفته می‌شود.
اگر این ناهنجاری، در اثر ضعف دیواره عروق به وجود آید؛ تمام لایه‌های شریان مورد نظر، به یک اندازه تحت‌تأثیر قرار می‌گیرند؛ در این صورت، آنوریسم واقعی رخ می‌دهد. اما اگر به هر دلیلی، یک یا دو لایۀ داخلی از شریان یادشده آسیب ببیند؛ نوع کاذب آن به وجود می‌آید؛ زیرا خون از طریق بریدگی، به سمت لایه بیرونی نشت می‌کند. این دقیقا همان چیزی است که به عنوان «آنوریسم آئورت کاذب» می‌شناسیم.
ناگفته نماند که لایه نگهدارنده aneurysm کاذب، بافت همبندی است که در اثر بریدگی تشکیل می‌گردد. به همین دلیل، این لایه ضعیف‌تر از لایه آنوریسم واقعی است. در نتیجه، احتمال پارگی آن و بروز خونریزی بیشتر خواهد بود.
تفاوت شکل آنوریسم کاذب و واقعی
بسته به اینکه شریان مورد نظر چقدر آسیب دیده باشد؛ اندازۀ aneurysm متفاوت است. ضمن اینکه آنوریسم آئورت کاذب از نظر شکل، با نوع واقعی آن متفاوت است. آنوریسم‌های واقعی، دوکی شکل هستند؛ به این معنا که پهنای ناهنجاری، در وسط آن بیشتر از نقاط ابتدایی و انتهایی آن خواهد بود؛ اما یک آنوریسم کاذب، شبیه به بالونی است که از دیوارۀ رگ بیرون می‌زند.
علت بروز آنوریسم آئورت کاذب چیست؟
عارضه aortic-pseudoaneurysm، در هر قسمتی از آئورت می‌تواند ایجاد گردد. در حالت کلی، aneurysm می‌تواند؛ به صورت خودبه‌خودی یا بر اثر یک عامل خارجی به وجود آید. در ادامه، مهم‌ترین علل بروز آنوریسم آئورت کاذب را معرفی می‌کنیم.
انجام کاتتریزاسیون قلبی
گاهی برای بررسی دقیق‌تر قلب و عروق قلبی، از یک روش خاص تحت عنوان «کاتتریزاسیون قلبی» استفاده می‌شود. در این روش، لوله‌ای بلند، منعطف و باریک با نام «کاتتر»، از طریق یک رگ اصلی بدن، به سمت قلب هدایت می‌گردد. اگر کاتتر به دیواره عروق آسیبی وارد کند؛ aortic-pseudoaneurysm به وجود می‌آید.
ضربه و آسیب به آئورت
گاهی در اثر تصادف یا زخم، آئورت دچار آسیب می‌شود؛ به‌طوری که خونریزی رخ می‌دهد و در نهایت، آنوریسم آئورت کاذب به وجود می‌آید. پس ضربه‌ها و آسیب‌ها، ازجمله عوامل بروز آنوریسم کاذب هستند.
عوارض ناشی از جراحی
ممکن است در حین عمل جراحی، به صورت تصادفی به دیواره آئورت، آسیب وارد شود. در چنین شرایطی، معمولا لایه‌های داخلی آئورت زخمی شده و نشت خون در لایه‌های آن رخ می‌دهد. این حالت، منجر به بروز aneurysm آئورت کاذب خواهد شد.
انواع عفونت
یکی از علل آنوریسم کاذب، وجود انواع عفونت در بدن است. البته برای افرادی که دچار aneurysm هستند؛ وجود برخی عفونت‌ها باعث تشدید این حالت نیز خواهد شد.
آنوریسم‌های واقعی آئورت
آنوریسم‌های واقعی ممکن است؛ دچار پارگی دیواره رگ شوند. این حالت، نشت خون را به درون لایه‌های آئورت در پی دارد؛ در نتیجه، آنوریسم آئورت کاذب به وجود می‌آید!
ابتلا به سندرم مارفان
سندرم مارفان نیز، یکی از عواملی است که احتمال ابتلا به aneurysm کاذب را افزایش می‌دهد. در واقع، بیمارانی که به این سندرم مبتلا هستند؛ بیش از دیگران دچار ضعف دیوارۀ عروق خونی می‌گردند. بنابراین احتمال شکل‌گیری آنوریسم کاذب در این افراد، قوی‌تر است.
آنوریسم کاذب فمورال
آنوریسم کاذب فمورال، یکی از شایع‌ترین انواع آنوریسم کاذب است، که در شریان فمورال، رگ اصلی تأمین‌کننده خون پاها، رخ می‌دهد. برخلاف آنوریسم واقعی، که هر سه لایه رگ را درگیر می‌کند؛ آنوریسم کاذب فمورال، شامل برآمدگی یک یا دو لایه از دیواره رگ است.
این عارضه، اغلب پس از رویه‌های تهاجمی قلبی – عروقی، مانند «آنژیوگرافی قلبی» یا «آنژیوپلاستی» ایجاد می‌شود. علائم آن می‌تواند؛ شامل هماتوم ضربان‌دار، درد و تورم در ناحیه کشاله ران، کبودی، احساس ضربان یا لرزش در آن منطقه و تغییر رنگ پوست باشد. در موارد مزمن، پس از تشکیل کپسول فیبروزی، ممکن است جریان خون مداومی، بین حفرۀ آنوریسم و مجرای شریانی وجود داشته باشد.
تشخیص سریع و درمان مناسب که می‌تواند؛ از فشار مکانیکی تا جراحی متغیر باشد؛ برای جلوگیری از عوارض جدی، مانند «ترومبوز» یا پارگی ضروری است. مدیریت این بیماری نیازمند همکاری تیم بین‌رشته‌ای پزشکی است. Femoral Artery Pseudoaneurysm
علل و عوامل خطر آنوریسم کاذب فمورال
آنوریسم کاذب فمورال معمولاً به دلیل صدمات مکانیکی به دیواره شریان ایجاد می‌شود. شایع‌ترین علت آن، اقدامات پزشکی مانند آنژیوگرافی یا کاتتریزاسیون قلبی است، که در آن یک کاتتر از طریق شریان فمورال وارد بدن می‌شود. عدم فشرده‌سازی صحیح ناحیه پس از این اقدامات می‌تواند؛ منجر به نشت خون و تشکیل آنوریسم شود.
عوامل خطر شامل دیابت، فشار خون بالا و مصرف داروهای ضدانعقاد است، که خطر خونریزی را افزایش می‌دهند. همچنین، ضربات مستقیم به شریان فمورال در تصادفات یا جراحی‌های قبلی نیز می‌توانند؛ نقش داشته باشند. پیشگیری از این وضعیت شامل انجام دقیق پروتکل‌های پزشکی و فشرده‌سازی صحیح محل ورود کاتتر است.
روش‌های تشخیص آنوریسم کاذب فمورال
تشخیص آنوریسم کاذب فمورال اغلب با سونوگرافی داپلر انجام می‌شود. این روش تصویربرداری غیر تهاجمی به پزشکان کمک می‌کند؛ تا نشت خون و جریان غیرطبیعی در شریان را مشاهده کنند. توده‌ای نبض‌دار در ناحیۀ شریان فمورال، یکی از علائم کلیدی برای تشخیص این بیماری است.
در مواردی که نتایج سونوگرافی کافی نباشد؛ استفاده از سی‌تی آنژیوگرافی یا ام‌آر‌آی می‌تواند؛ اطلاعات دقیق‌تری ارائه دهد. این روش‌ها به پزشکان کمک می‌کنند؛ تا اندازه، محل و شدت آنوریسم را ارزیابی کرده و بهترین روش درمانی را انتخاب کنند.
تشخیص زودهنگام از طریق آزمایش‌های دقیق و علائم بالینی اهمیت بالایی دارد؛ زیرا تاخیر در درمان می‌تواند؛ منجر به عوارض خطرناکی مانند پارگی یا عفونت شود.
روش‌های درمان آنوریسم کاذب فمورال
درمان آنوریسم کاذب فمورال به شدت بیماری و وضعیت بیمار بستگی دارد. در موارد خفیف، فشار دستی بر محل آسیب‌دیده می‌تواند؛ نشت خون را متوقف کند. این روش معمولاً تحت نظارت سونوگرافی انجام می‌شود.
«تزریق ترومبین» یکی از روش‌های نوین و موثر است، که در آن ماده‌ای برای بستن نشت خون به داخل توده، تزریق می‌شود. این روش کم‌تهاجمی است و در بیشتر موارد موفقیت‌آمیز است.
در موارد پیچیده‌تر، مانند آنوریسم‌های بزرگ یا همراه با عوارض، جراحی باز ممکن است ضروری باشد. این روش شامل بستن شریان آسیب‌دیده یا جایگزینی آن با گرافت است. استفاده از استنت‌های پوشش‌دار نیز، یک روش پیشرفته برای درمان این بیماری است، که با ایجاد مسیری جدید برای جریان خون، نشت را متوقف می‌کند.
پیشگیری و مراقبت‌های پس از درمان
پیشگیری از آنوریسم کاذب فمورال، شامل رعایت پروتکل‌های دقیق در اقدامات پزشکی، مانند کاتتریزاسیون است. خوشبختانه امروزه با انجام آنژیو گرافی‌های تشخیصی از طریق شریان مچ دست، عارضه آنوریسم کاذب شریان فمورال در کشاله ران، کمتر دیده می‌شود.
فشرده‌سازی مناسب محل ورود کاتتر و نظارت دقیق بر بیماران پس از این اقدامات، خطر بروز آنوریسم را کاهش می‌دهد. پس از درمان، بیمار باید به‌طور منظم برای بررسی وضعیت شریان و جلوگیری از عوارض، تحت نظارت پزشک قرار گیرد.
اجتناب از فعالیت‌های سنگین، مصرف داروهای تجویز شده و حفظ فشار خون در محدودۀ طبیعی، از جمله اقدامات مهم در دورۀ بهبودی است. رعایت این نکات می‌تواند؛ به پیشگیری از عود مجدد بیماری کمک کند.
آیا آنوریسم کاذب خطرناک است؟
آنوریسم کاذب یا «سودوآنوریسم» می‌تواند؛ بسیار خطرناک باشد و حتی خطرناک‌تر از آنوریسم معمولی است. این عارضه زمانی رخ می‌دهد، که دیواره رگ خونی دچار شکاف یا پارگی شده و خون، به بافت‌های نرم اطراف نشت می‌کند. در صورت پارگی آنوریسم کاذب، خطر خونریزی داخلی و حتی مرگ وجود دارد.
آنوریسم نیاز به مداخله فوری دارد و خوشبختانه، اگر به‌موقع تشخیص داده و درمان شود؛ معمولاً به‌راحتی قابل مدیریت است. به همین دلیل، آگاهی از علائم این بیماری بسیار مهم است، تا بتوانید سریعاً مشکل را شناسایی کرده و کمک پزشکی دریافت کنید.
نکته مهم دیگر این است، که آنوریسم کاذب ممکن است در آینده دوباره رخ دهد؛ بنابراین اگر سابقه این بیماری را دارید؛ باید نسبت به علائم آن هوشیار باشید؛ ویزیت های پزشکی خود را منظم پیگیری کنید و هرگونه تغییر یا علامت جدید را به پزشک خود اطلاع دهید. Pseudoaneurysm
علائم آنوریسم آئورت کاذب چگونه است؟
آنوریسم کاذب آئورت علائم مختلفی دارد. توجه به این علائم مشخص می‌کند، که آیا شما به معاینه پزشکی قلب نیاز دارید یا خیر. برخی از مهم‌ترین علائم که باید به آن‌ها اهمیت دهید، عبارتند از:
- احساس درد در زیر پوست؛
- ایجاد تودۀ دردناک؛
- بی‌حس شدن یا سوزن‌سوزن شدن ناحیۀ آسیب‌دیده (اگر تودۀ ایجاد شده بر عصب فشار وارد کند)؛
- بروز کبودی یا تغییرات در پوست؛
- حساس شدن ناحیۀ آنوریسم نسبت به لمس.
برای تشخیص آنوریسم آئورت کاذب چه باید کرد؟
در گام اول باید به یک پزشک متخصص قلب و عروق مراجعه کنید. در جلسه اول ملاقات با پزشک، معاینات فیزیکی به صورت دقیق انجام می‌گیرند؛ برای مثال، پزشک باید وجود تورم در کشاله ران یا ایجاد توده، در زیر پوست را بررسی کند. همچنین، بررسی تغییرات پوستی، مانند «نکروز پوست»، به تشخیص آنوریسم کاذب کمک می‌کند.
در صورت نیاز، پزشک متخصص از شما می‌خواهد، که سونوگرافی دوبلکس و یا اکوکاردیوگرافی برای آئورت صعودی، انجام دهید. در این نوع سونوگرافی، جریان خون در رگ‌ها و شریان‌ها بررسی می‌شود. بر اساس نتایج سونوگرافی، می‌توان اندازه aortic-pseudoaneurysm و محل آن را به صورت دقیق مشخص نمود.
روش‌های درمان آنوریسم آئورت کاذب
انتخاب بهترین روش برای درمان aortic-pseudoaneurysm، به محل ایجاد آن بستگی دارد. ضمن اینکه هر چه aneurysm بزرگ‌تر باشد؛ روش درمان آن متفاوت خواهد بود.
از مهم‌ترین گزینه‌هایی که برای درمان سودوآنوریسم به کار می‌رود؛ می‌توان به «بررسی دوره‌ای»، «تزریق»، «فشرده‌سازی» و «جراحی کم تهاجمی» اشاره کرد. در ادامه، هر یک از روش‌های درمان آنوریسم آئورت کاذب را توضیح می‌دهیم.
مشاهده و ارزیابی
همه آنوریسم‌های کاذب نیاز به درمان‌های تخصصی ندارند. گاهی ممکن است aneurysm کاذب آئورت، کوچک و با قطری کمتر از ۲ سانتی‌متر باشد. در چنین مواردی، پزشک باید به‌طور منظم آن را زیر نظر داشته باشد. معمولا با گذشت چند هفته، دیوارۀ رگ اصلاح شده و aortic-pseudoaneurysm برطرف می‌گردد. برای بررسی وضعیت بیمار، نیاز به انجام سونوگرافی دوبلکس به صورت هفتگی، دور از انتظار نیست.
تزریق ترومبین با هدایت التراسوند
اگر آنوریسم کاذب آئورت، قطری بیشتر از ۲ سانتی‌متر داشته باشد؛ باعث ناراحتی فرد خواهد شد. حتی گاهی احساس درد شدیدی، در ناحیۀ آسیب‌دیده به وجود می‌آید. در چنین مواردی، پزشک متخصص درمان مستقیم را توصیه می‌کند. بر همین اساس، با استفاده از «اولتراسوند»، می‌توان تزریق «ترومبین» را در محل aneurysm انجام داد.
این آنزیم پس از بی‌حسی موضعی، به محل aneurysm تزریق می‌گردد. در بسیاری از موارد، تزریق ترومبین یک درمان موثر خواهد بود. با این حال، اگر تزریق ترومبین نتواند aneurysm آئورت کاذب را درمان کند؛ باید از روش جراحی استفاده کرد.
فشرده‌سازی به کمک التراسوند
روش فشرده‌سازی برای درمان آنوریسم آئورت کاذب، موفقیت کمتری نسبت به تزریق ترومبین دارد. با این حال، برای آنوریسم‌های بسیار کوچک با قطر کمتر از یک سانتی‌متر، درمان موثری خواهد بود. تجربه پزشک در استفاده از روش فشرده‌سازی به کمک التراسوند، باعث کاهش عوارض این روش درمانی خواهد شد.
درمان آنوریسم کاذب با جراحی‌های کم تهاجمی
گاهی آنوریسم کاذب آئورت، نیاز به درمان‌های جدی‌تری دارد. در چنین بیمارانی، عمل «استنت گذاری» با روش کم تهاجمی انجام می‌گیرد. استنت‌ها در محل aneurysm نصب می‌شوند. در نتیجه، خون به آنوریسم ایجادشده نمی‌رسد. بنابراین عوارض ناشی از آن، به‌طور قابل توجهی کاهش پیدا می‌کند.
عارضه aortic-pseudoaneurysm، خطر پارگی و در نتیجه، خونریزی شدید و مرگ بیمار را در پی دارد. به همین دلیل، درمان سودوآنوریسم با کمک روش‌های کم‌خطر، بسیار مهم است.
برای این منظور، روش ترمیم آنوریسم «اندوواسکولار» که یک روش کم تهاجمی است؛ به کار می‌رود. با این روش درمانی، می‌توان بدون نیاز به هیچ‌گونه عمل قلب باز، محل aneurysm را ترمیم نمود.
فاکتورهای خطر برای آنوریسم کاذب کدامند؟
وجود برخی عوامل، می‌تواند احتمال ابتلا به این بیماری را افزایش دهد. از مهم‌ترین فاکتورهای خطر برای سودوآنوریسم، می‌توان به استفاده از داروهای ضدپلاکت اشاره کرد.
همچنین، داروهای رقیق‌کنندۀ خون و داروهای ضد انعقاد، نقش موثری در ایجاد aortic-pseudoaneurysm دارند. در مورد فاکتورهای خطر آنوریسم کاذب، می‌توانید با پزشک خود مشورت نمایید.
برای پیشگیری از آنوریسم کاذب چه کنیم؟
خطر ابتلا به آنوریسم آئورت کاذب در افراد با سنین بالا، بیشتر است. به همین دلیل، افراد در سنین بالای ۷۵ سال، بیش از دیگران در معرض ابتلا به aneurysm کاذب هستند.
همچنین، افزایش وزن بیش از اندازه و ابتلا به فشار خون بالا، در ابتلا به aortic-pseudoaneurysm نقش موثری دارند. با توجه به این توضیحات، برای پیشگیری از ابتلا به آنوریسم کاذب آئورت می‌توان، اقدامات زیر را انجام داد:
- استفاده از یک رژیم غذایی سالم برای قلب؛
- ورزش کردن منظم؛
- منظم بودن الگوی خواب و داشتن خواب کافی؛
- مدیریت استرس و دوری از شرایط استرس‌زا؛
- نوشیدن آب کافی و هیدرات نگه داشتن بدن بیماران قلبی؛
- کنترل مقدار نمک مصرفی.
بهترین پزشک برای درمان آنوریسم آئورت کاذب
پیش از این اشاره کردیم که همه آنوریسم‌ها، به درمان‌های جدی نیاز ندارند. با این حال، هم aneurysm واقعی و هم آنوریسم کاذب باید تحت‌نظر پزشک، مدیریت و کنترل گردد. به این ترتیب، در صورت مشاهده علائم آنوریسم آئورت کاذب، حتما باید به یک پزشک متخصص یا جراح قلب مراجعه کنید.
دکتر علیرضا قویدل، فوق تخصص جراحی قلب و عروق، یکی از بهترین پزشکان و جراحان متخصص قلب هستند. ایشان می‌توانند وضعیت aneurysm آئورت کاذب را به‌طور کامل بررسی کرده و برنامۀ درمانی مناسبی برای شما در نظر بگیرند.
تجربه دکتر قویدل در زمینه جراحی‌های مختلف به شما کمک می‌کند؛ تا کمترین عوارض آنوریسم را تجربه کنید. برای ارتباط با ایشان می‌توانید؛ به قسمت تماس با دکتر مراجعه نمایید.
8 دیدگاه دربارهٔ «آنوریسم آئورت کاذب»
سلام. من چند وقت قبل آنوریسم شکمی رو عمل کردم. بعد از عمل، شکمم ورم پیدا کرده. اگر امکان داره برای حل مشکل راهنمایی کنید. آیا به عمل ارتباط داره؟
سلام. وقت بخیر. تورم شکم در چند روز ابتدایی عمل جراحی به علت پرگازی روده ها شایع است؛ ولی در درازمدت ارتباط مستقیم ندارد. در صورت تداوم مسئله با پزشک معالج مشورت کنید تا بررسی های لازم انجام شود.
آقای دکتر، آنوریسم آئورت کاذب دقیقاً چیه؟
سلام، وقت بخیر. آنوریسم آئورت کاذب به تورم یا برآمدگی در دیواره آئورت گفته می‌شود که معمولاً ناشی از یک آسیب به لایه داخلی آئورت است.
چه عواملی باعث ایجاد آنوریسم آئورت کاذب میشه؟
سلام، وقت بخیر. عواملی مانند آسیب‌های تروماتیک، جراحی قلب یا آئورت، و عفونت‌ها می‌توانند منجر به ایجاد آنوریسم آئورت کاذب شوند.
آقای دکتر، آنوریسم آئورت کاذب چطور تشخیص داده میشه؟
سلام، وقت بخیر. تشخیص آنوریسم آئورت کاذب معمولاً با استفاده از روش‌های تصویربرداری مثل سی‌تی اسکن یا MRI انجام می‌شود.