افزایش کلسترول بد در خون، موجب بروز اختلالات و بیماری‌های مختلف می‌شود. هیپرکلسترولمی فامیلی (Familial Hypercholesterolemia)، اختلالی است که بر نحوه پردازش کلسترول بد بدن (LDL)، تاثیر می‌گذارد.
به‌طور کلی، افرادی که با این اختلال مواجه می‌شوند؛ بیش از دیگران در معرض خطر ابتلا به بیماری قلبی قرار دارند. به‌طوری که اکثر این افراد، حمله قلبی یا سکته را تجربه می‌کنند.
یکی از دلایل اصلی ابتلا به افزایش کلسترول فامیلی، وجود اثرات ژنتیکی است. در واقع، بیماری هیپرکلسترولمی خانوادگی (FH) به صورت ارثی به فرد رسیده و از بدو تولد با وی همراه است؛ اما این امکان وجود دارد که تا سنین بزرگسالی، علائم ابتلا به آن، ظاهر نگردند. در صورتی که پدر و مادر هر دو دچار هیپرکلسترولمی فامیلی باشند؛ علائم این اختلال از زمان کودکی در فرد ظاهر می‌شوند؛ هرچند این مورد به صورت نادر رخ می‌دهد.
بیماری هیپرکلسترولمی فامیلی چیست؟
یکی از بیماری‌هایی که به صورت وراثتی به افراد منتقل می‌شود؛ «هایپرکلسترولمی فامیلی» یا «هیپرکلسترولمی خانوادگی» نام دارد. افرادی که به این اختلال دچار می‌شوند؛ سطح کلسترول بد (LDL) بسیار بالایی خواهند داشت.
با توجه به اینکه هیپرکلسترولمی فامیلیال، یک بیماری وراثتی است؛ این بیماری از بدو تولد آغاز می‌گردد. بنابراین ممکن است حتی در سنین پایین نیز، منجر به بروز حمله قلبی شود. این مساله، برای افرادی که ژن معیوب را به صورت همزمان، از پدر و مادر خود دریافت کرده باشند؛ محتمل‌تر خواهد بود.
در هر حال، درمان علائم هیپرکلسترولمی خانوادگی کاملا ضروری است؛ در غیر این صورت ممکن است؛ تا سن ۲۰ سالگی فرد را به کام مرگ ببرد. اصلی‌ترین روش‌ها برای درمان هایپرکلسترولمی فامیلی، دارو درمانی و اصلاح سبک زندگی خواهد بود. با این حال، هر نوع درمانی باید زیرنظر یک پزشک متخصص قلب و عروق انجام گیرد.
مهمترین علائم هایپرکلسترولمی فامیلی چیست؟
افرادی که دچار هیپرکلسترولمی خانوادگی هستند؛ کلسترول خون بالایی دارند. در واقع، در آزمایش خون این افراد، سطح کلسترول لیبوپروتئین با چگالی کم (LDL) بسیار بالا خواهد بود. این مشخصه چه برای بزرگسالان و چه کودکانی، که دچار افزایش کلسترول فامیلی هستند؛ صدق می‌کند.
دلیل این امر، آن است که به دلیل اختلال ژنتیکی، گیرنده‌های LDL کبد به‌خوبی عمل نمی‌کنند و سرعت پاکسازی کلسترول بد کاهش می‌یابد و سطح آن، در بدن افزایش پیدا می‌کند.
پیش از هرچیز، باید به این سوال پاسخ دهیم که کلسترول چیست؟ یا به عبارت بهتر، کلسترول بد چیست؟ کلسترول LDL را کلسترول بد می‌نامند؛ زیرا هنگامی که مقدار این نوع کلسترول از حد طبیعی بالاتر رود؛ بر روی دیوارۀ رگ‌ها رسوب می‌کند. تجمع این‌گونه رسوب‌ها، باعث تنگی و انسداد عروق خواهد شد.
در نتیجه، اختلالات بسیاری در گردش خون ایجاد می‌کند. کلسترول اضافی در قسمت‌های مختلفی از بدن، از جمله قسمت‌های خاصی از پوست، برخی تاندون‌ها و اطراف عنبیه چشم، رسوب می‌کند. در ادامه، توضیحات بیشتری درباره نحوه رسوب کلسترول و علائم هیپرکلسترولمی فامیلی، ارائه داده‌ایم.
تجمع LDL در پوست
از علائم هیپرکلسترولمی فامیلیال می‌توان، به ایجاد لکه‌های رسوب کلسترول روی آرنج‌ها، دست‌ها و زانوها اشاره کرد. پوست اطراف چشم نیز، محلی برای تجمع این‌گونه چربی‌های مضر خواهد بود. گاهی پزشک برای تشخیص بیماری، وجود چنین لکه‌هایی را به عنوان علائم هیپرکلسترولمی فامیلی، تلقی می‌کند.
تجمع چربی در تاندون‌ها
یکی از محل‌هایی که ممکن است کلسترول بد در آنجا رسوب کند؛ تاندون آشیل است. همچنین، در برخی از افراد، در اثر رسوب کردن کلسترول، مشکل گزانتوم تاندونی (تاندینوز زانتوما) به وجود می‌آید و بعضی از تاندون‌های دست، ضخیم می‌گردند و چربی در آنها جمع می‌شود.
تجمع چربی در چشم‌ها
در بیشتر افراد مسنی که به هیپرکلسترولمی خانوادگی دچار هستند؛ مسائلی مانند قوز قرنیه (Corneal Arcus) و ایجاد حلقۀ سفید یا خاکستری در اطراف عنبیۀ چشم، به وجود می‌آیند. همچنین تجمع چربی‌ها در پلک‌ها (گزانتلاسما)، یکی دیگر از علائم این بیماری است.
البته مشکلات چشمی ناشی از افزایش کلسترول فامیلی، در افراد جوان‌تر نیز می‌تواند رخ دهد. به این ترتیب، بروز این‌گونه بیماری‌ها را می‌توان، از علائم هیپرکلسترولمی فامیلی دانست. Familial hypercholesterolemia
مهمترین عوامل هیپرکلسترولمی خانوادگی کدامند؟
عوامل هیپرکلسترولمی فامیلی، عمدتا از مشکلات ژنتیکی ناشی می‌شوند، که از پدر و مادر به فرزند منتقل می‌گردند. در واقع کسی که به بیماری افزایش کلسترول فامیلی دچار است؛ از زمان تولد با آن به دنیا می‌آید. وجود این تغییر ژنتیکی باعث می‌شود؛ تا بدن نتواند کلسترول‌های بد خون را کاهش داده یا از بین ببرد. در نتیجه، این نوع کلسترول در رگ‌های بدن رسوب کرده و بیماری قلبی، ایجاد می‌کنند.
هیپرکلسترولمی فامیلی یک بیماری ژنتیکی است، که می‌تواند به صورت «هموزیگوت» یا «هتروزیگوت» ارث داده شود. فرد دارای هیپرکلسترولمی فامیلی هموزیگوت، دو نسخۀ یکسان از ژن‌های مسئول برای کنترل سطح کلسترول خون دارد. این اتفاق باعث می‌شود، که سطح کلسترول خونی به‌طور معمول در مبتلایان به FH هتروزیگوت، بسیار بالا باشد و احتمال ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی افزایش یابد.
از طرف دیگر، فرد مبتلا به هیپرکلسترولمی فامیلی هتروزیگوت، دو نسخۀ مختلف از همان ژن دارد، که باعث افزایش سطح کلسترول خون می‌شود؛ اما با در نظر گرفتن یک نسخۀ سالم از همسان، علایم بیماری کمتری دارد و ممکن است؛ سطح کلسترول خون به میزان کمتری افزایش یابد.
فاکتورهای خطر بیماری هیپرکلسترولمی فامیلی چیست؟
وجود برخی عوامل می‌توانند؛ به عنوان فاکتورهای خطر بیماری هیپرکلسترولمی فامیلی به حساب آیند. اصلی‌ترین فاکتور خطر برای هایپرکلسترولمی خانوادگی، وجود تغییرات ژنی در یکی از والدین یا هر دوی آنها است.
بسیاری از بیماران مبتلا به افزایش کلسترول فامیلی، حداقل یک ژن مبتلا را از والدین خود دریافت می‌کنند. در موارد نادر ممکن است کودک، ژن این بیماری را از پدر و مادر خود به صورت همزمان دریافت کند. در چنین مواردی علائم هایپرکلسترولمی فامیلی شدیدتر خواهد بود، که به آن «هیپرکلسترولمی فامیلی هتروزیگوت» می‌گویند.
نکته دیگر اینکه، هیپرکلسترولمی خانوادگی می‌تواند؛ به نژاد افراد نیز بستگی داشته باشد؛ برای مثال «یهودیان اشکنازی»، برخی از گروه‌های لبنانی و کانادایی‌های فرانسوی، آمار بالایی از ابتلا به هیپرکلسترولمی فامیلیال دارند.
بیماری هیپرکلسترولمی خانوادگی چه عوارضی دارد؟
از عوارض هیپرکلسترولمی خانوادگی، می‌توان به بروز بیماری‌های قلبی در سنین پایین‌تر اشاره کرد. به‌طور خاص، افرادی که ژن آسیب‌دیده را به‌طور همزمان از پدر و مادر خود به ارث می‌برند؛ دچار عوارض شدیدتری خواهند شد؛ به‌طوری که در صورت عدم تشخیص و درمان به‌موقع، فرد ممکن است نهایتا تا سنین ۲۰ سالگی زنده بماند.
در افراد بزرگسالی که دچار افزایش کلسترول فامیلی هستند؛ احتمال بروز حملات قلبی در سنین پایین‌تر خواهد بود. در واقع، برای این‌گونه افراد، احتمال بروز حمله قلبی در سنین کمتر از ۵۰ سالگی، در مردان و قبل از ۶۰ سالگی در زنان وجود دارد.
برای تشخیص هیپرکلسترولمی فامیلی چه باید کرد؟
بسیاری از افرادی که در خانوادۀ خود سابقه افزایش کلسترول فامیلی داشته‌اند؛ در معرض خطر ابتلا به این بیماری قرار دارند. این موضوع می‌تواند؛ یک زنگ خطر برای افراد دیگر خانواده باشد. بررسی وضعیت سلامت برای این‌گونه افراد، از بروز عوارض شدیدتر جلوگیری خواهد کرد.
برای تشخیص هیپرکلسترولمی فامیلی لازم است؛ ابتدا به یک پزشک متخصص قلب و عروق معتبر مراجعه کنید. معمولا پزشک در ملاقات اول، دربارۀ وضعیت سلامت نزدیک‌ترین اعضای خانواده، مانند والدین، خواهر و برادر، خاله، عمو، پدربزرگ و مادربزرگ شما، سوالاتی خواهد پرسید. این سوالات عمدتا به مشکلاتی مانند سطح کلسترول بالا و بیماری قلبی در سنین بالا یا دوران کودکی مربوط می‌شوند.
معاینۀ قسمت‌هایی از پوست، که احتمال تجمع کلسترول بد در آن نواحی وجود دارند؛ بخشی از معاینات فیزیکی پزشک خواهد بود. دست‌ها، زانوها، آرنج‌ها و چشم‌ها از جمله قسمت‌هایی از بدن هستند، که باید بررسی گردند.
همچنین ضخامت تاندون‌های پاشنۀ پا و دست، باید کنترل شود. وجود یک حلقۀ خاکستری یا سفید، در اطراف عنبیه چشم نیز می‌تواند؛ یک نشانه برای ابتلا به هایپرکلسترولمی فامیلی به حساب آید. علاوه‌بر معاینات فیزیکی، در مرحلۀ بعد لازم است؛ فرد آزمایش‌هایی را نیز انجام دهد. در ادامه به این آزمایش‌های تشخیصی اشاره خواهیم کرد.
آزمایش کلسترول خون
بر اساس تأییدیۀ موسسۀ قلب، افراد باید اولین غربالگری کلسترول بد را، در سنین ۹ تا ۱۱ سالگی انجام دهند. بعد از آن، تکرار آزمایش‌ها در بازه‌های زمانی ۵ سال یک بار، مفید خواهد بود. البته برای خانواده‌هایی که سابقۀ ابتلا به هیپرکلسترولمی فامیلی را دارند؛ غربالگری‌های مکرر پیشنهاد می‌شود.
برای بزرگسالانی که سطح کلسترول بد آنها، به بیش از ۱۹۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dl) می‌رسد؛ امکان ابتلا به هیپرکلسترولمی خانوادگی وجود دارد. آزمایش کلسترول بد در کودکان، مقدار ال دی ال را بیش از ۱۶۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر نشان می‌دهد.
در صورتی که فرد دچار هایپرکلسترولمی فامیلیال خیلی شدید باشد؛ سطح کلسترول می‌تواند به بیش از ۵۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر برسد. طبیعی است که این حجم از کلسترول بد، میزان رسوب روی دیوارۀ رگ‌ها را به شدت افزایش داده و خطر حملات قلبی را تشدید کند.
آزمایش ژنتیک
انجام آزمایش ژنتیک، یکی از راه‌های تشخیص هیپرکلسترولمی فامیلی است. البته با اینکه این آزمایش می‌تواند؛ ابتلا به این بیماری را تایید کند؛ اما انجام آن همیشه ضروری نیست. معمولا آزمایش ژنتیک برای برخی اعضای خانواده، که در معرض خطر قرار دارند؛ کمک‌کننده خواهد بود.
در صورتی که یکی از والدین به کلسترول خونی فامیلی مبتلا باشد؛ احتمال اینکه فرزند آنها ژن معیوب را دریافت کند؛ ۵۰ درصد است. اینکه فرزند یک خانواده، ژن تغییریافته را از هر دو طرف به ارث ببرد؛ تقریبا گونه‌ای نادرتر خواهد بود، که بیماری شدیدتری ایجاد خواهد کرد.
در صورتی که بیماری هیپرکلسترولمی فامیلیال در شما تشخیص داده شود؛ توصیه پزشکان این است که بستگان درجه اول، مانند خواهر، برادر، والدین و فرزندان نیز مورد معاینه قرار گیرند. این کار برای شروع درمان هیپرکلسترولمی فامیلی، راهکار مناسبی خواهد بود.
روش‌های درمان هیپرکلسترولمی فامیلی
اصلی‌ترین گام برای درمان هیپرکلسترولمی فامیلی، پایین آوردن سطح کلسترول بد خون است. این کار برای کاهش خطر حملۀ قلبی و پیشگیری از مرگ زودرس، الزامی خواهد بود.
اگرچه جراحی بیماری های مادرزادی قلب، راه درمان برخی از مشکلات مادرزادی قلب است؛ اما برای درمان هیپرکلسترولمی فامیلیال، باید از دارو درمانی و اصلاح سبک زندگی استفاده کرد. در ادامه به جزئیات هر یک از این موارد اشاره خواهیم کرد.
دارو درمانی هیپرکلسترولمی خانوادگی
بسیاری از افرادی که به بیماری افزایش کلسترول فامیلی دچار می‌شوند؛ باید بیش از یک دارو برای کنترل کلسترول بد خون خود مصرف نمایند. برخی از مهمترین داروها عبارتند از:
- استاتین‌ها
- ازتیمیب‌ها
- مهارکننده‌های PCSK9
برای مواردی که سطح کلسترول بد خون بسیار بالا باشد؛ ممکن است فرد به عمل پیوند کبد نیاز پیدا کند. Familial hypercholesterolemia
علاوه‌بر موارد فوق، درمان‌های جدیدی برای هایپرکلسترولمی فامیلی تایید شده‌اند. FDA (اداره غذا و داروی آمریکا) تزریق Praluent را برای بیماران بالغ مبتلا به هیپرکلسترولمی فامیلی هموزیگوت (HoFH)، تایید کرده است. این دارو برای کنترل کلسترول بالا در بیماران با نسبت ژنتیکی شدید تأثیرگذار است.
علاوه‌بر این، تحقیقات در حال انجام برای درمان این بیماری با انتقال ژن LDLR توسط کبد و استفاده از واکسن‌ها و ویرایش ژن‌ها به نتایج خوبی رسیده است. اخیراً، اِویناکوماب، توسط FDA به عنوان یک درمان اضافی برای کاهش کلسترول بیماران 5 تا 11 ساله مبتلا به هیپرکلسترولمی فامیلی هموزیگوت تایید شده است.
اصلاح سبک زندگی
اصلاح سبک زندگی به هر فردی کمک می‌کند؛ تا از ابتلا به بیماری‌های قلبی در امان بماند. این مساله برای افرادی که به هیپرکلسترولمی فامیلی دچار هستند؛ اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت. از جمله مواردی که باید در اصلاح سبک زندگی، به آنها اهمیت دهید؛ می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
- کاهش وزن اضافی
- استفاده از غذای مفید برای قلب و رژیم غذایی سالم (میوه‌ها، سبزیجات و غلات کامل)
- حذف چربی‌های اشباع و ترانس
- ورزش کردن به مدت ۱۵۰ دقیقه در هفته
- ترک سیگار و نوشیدنی‌های الکلی Familial hypercholesterolemia
نکته پایانی درباره بیماری هیپرکلسترولمی فامیلی
هیپرکلسترولمی خانوادگی یک بیماری ژنتیکی است، که با افزایش سطح کلسترول خونی از طریق ارثی انتقال می‌یابد. افراد مبتلا به این بیماری معمولاً سطح بالایی از کلسترول LDL در خون دارند، که می‌تواند به عروق خونی، آسیب وارد کند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی را افزایش دهد. علاوه‌بر عوامل ژنتیکی، فعالیت بدنی ناکافی و تغذیه ناسالم، می‌تواند این بیماری را تشدید کند.
درمان هیپرکلسترولمی فامیلیال معمولاً شامل داروهای کاهش کلسترول و تغییر در سبک زندگی، از طریق تغذیه مناسب و ورزش منظم است. برای کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ هیپرکلسترولمی فامیلی، می‌توانید به دکتر علیرضا قویدل مراجعه کنید. قطعا تجربۀ یک پزشک معتبر و مجرب می‌تواند؛ به انتخاب بهترین روش درمان کمک کند.
