بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی | علائم، تشخیص و درمان

قلب گاهی با چالش‌هایی روبرو می‌شود، که از بدو تولد همراه ماست. یکی از این چالش‌ها، بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی یا نقص دیواره بین بطنی (بیماری VSD) است. تصور کنید در دیواره‌ای، که حفره های پایینی قلب را از هم جدا می‌کند؛ روزنه‌ کوچکی  وجود دارد و می‌تواند، داستان زندگی یک فرد را به کلی تغییر دهد.

VSD یکی از شایع‌ترین نقص‌های مادرزادی قلب است. در این بیماری، سوراخی در دیواره بین دو بطن قلب وجود دارد، که باعث می‌شود خون بین این دو حفره، به طور غیرطبیعی جریان یابد. اندازه این سوراخ می‌تواند، از بسیار کوچک تا بزرگ متغیر باشد، و همین اندازه است که سرنوشت درمان و زندگی فرد را تعیین می‌کند. برخی VSDs کوچک ممکن است، خود به خود بسته شوند؛ در حالی که موارد بزرگتر ممکن است، نیاز به روش های درمانی پزشکی داشته باشند.

با ما همراه باشید تا در این مقاله از کلینیک دکتر علیرضا قویدل، به طور جامع و دقیق، بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی را برسی کنیم. از علائم سوراخ مادرزادی بین بطنی گرفته، تا تشخیص و روش های درمانی آن در این نوشته آورده شده است.

بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی چیست؟

سوراخ مادرزادی بطنی یا به اصطلاح پزشکی نقص دیواره بین بطنی (VSD)، یک بیماری مادرزادی قلبی است، که در بدو تولد همراه نوزادان است. در این بیماری، یک سوراخ در دیواره‌ بین بطن ها (دو حفره پایینی قلب) وجود دارد. این سوراخ باعث می‌شود؛ خون غنی از اکسیژن در بطن چپ؛ به جای اینکه به بقیه بدن پمپ شود؛ دوباره به بطن راست و به ریه‌ها برگردد. در نتیجه:

1. جریان خون در قلب و ریه‌ها تغییر می‌کند.
2. خون غنی از اکسیژن با خون کم‌اکسیژن مخلوط می‌شود.
3. فشار خون در ریه‌ها ممکن است افزایش یابد.
4. قلب مجبور می‌شود سخت‌تر کار کند تا خون را پمپ کند.

شدت این بیماری متفاوت است:

• سوراخ‌های کوچک ممکن است، هیچ مشکلی ایجاد نکنند و حتی خود به خود بسته شوند.
• سوراخ‌های متوسط یا بزرگ ممکن است، نیاز به جراحی در اوایل زندگی داشته باشند تا از عوارض جلوگیری شود.

این بیماری یکی از شایع‌ترین نقص‌های مادرزادی قلب است و با تشخیص و درمان به موقع، اکثر کودکان مبتلا می‌توانند زندگی طبیعی داشته باشند.

علائم بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی

علائم بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی (VSD)، به اندازه سوراخ و وجود مشکلات قلبی دیگر بستگی دارد و معمولاً در روزها، هفته‌ها یا ماه‌های اول زندگی کودک ظاهر می‌شوند. علائم این بیماری در نوزادان شامل موارد زیر است:

1. مشکل در تغذیه و شیر خوردن؛
2. رشد کُند یا عدم رشد فیزیکی (اختلال رشد)؛
3. تنفس سریع یا تنگی نفس؛
4. خستگی زودرس و عرق کردن هنگام تغذیه؛
5. عفونت های تنفسی مکرر؛
6. صدای سوفل قلبی (صدای وزوز هنگام گوش دادن به قلب با گوشی پزشکی).

علائم بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی در کودکان بزرگتر و بزرگسالان چنین است:

• تنگی نفس، به خصوص هنگام فعالیت و ورزش؛
• صدای سوفل قلبی؛
• ممکن است پوست بسیار رنگ‌پریده شود یا رنگ پوست و لب‌ها به رنگ آبی متمایل شود (این حالت را سیانوز می‌نامند).

والدین و مراقبان باید به این علائم توجه کنند و در صورت مشاهده هر یک از آنها، به پزشک مراجعه کنند. تشخیص زودهنگام می‌تواند به درمان مؤثرتر و جلوگیری از عوارض احتمالی بیماری سوراخ بین بطنی کمک کند.

تشخیص بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی

پزشک می‌تواند بیماری VSD را – به ویژه در موارد متوسط یا بزرگ – با ترکیبی از علائم، معاینه فیزیکی و تست‌های تصویربرداری تشخیص دهد. سوراخ مادرزادی بین بطنی کوچک، ممکن است تشخیص داده نشود؛ زیرا سوراخ آن‌قدر کوچک است که علائم یا نشانه‌ای ایجاد نمی‌کند.

معاینه فیزیکی، یکی از رایج‌ترین روش‌های کشف بیماری VSD توسط پزشک است؛ زیرا نقص دیواره بین بطنی – وقتی به اندازه کافی بزرگ باشد – صدایی به نام «سوفل قلبی» ایجاد می‌کند، که پزشک می‌تواند هنگام گوش دادن به قلب شما با گوشی پزشکی بشنود. حتی می‌توان از صدای سوفل، اندازه نقص را تخمین زد.

چه آزمایش‌هایی برای تشخیص این بیماری انجام می‌شود؟

آزمایش‌هایی که به تشخیص بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی کمک می‌کنند؛ شامل تست‌های تصویربرداری زیر هستند:

1. اکوکاردیوگرام (اکوی قلب)؛ این تست، امواج صوتی با فرکانس بسیار بالا (بدون عوارض) را از طریق دستگاهی (پروپ)ف که روی قفسه سینه شما قرار می‌گیرد؛ به بدن شما می‌فرستد. این امواج صوتی پس از برخورد با قلب برمی‌گردند و به وسیله مانیتور، تصویری از داخل و خارج قلب ایجاد می‌کنند. اندازه VSD و مکان دقیق آن، احتمالاً در اکوکاردیوگرام قابل مشاهده خواهد بود. این تست دردناک نیست و تنها چند دقیقه طول می‌کشد.
2. الکتروکاردیوگرام (نوار قلب)؛ این تست از چندین سنسور متصل به پوست قفسه سینه شما، برای تشخیص فعالیت الکتریکی قلب شما استفاده می‌کند. این فعالیت به صورت موج، روی یک پرینت یا نمایشگر دیجیتال ظاهر می‌شود، تا ارائه‌دهنده مراقبت‌های بهداشتی آن را بررسی و تفسیر کند. با گذشت زمان، ساختار قلب شما ممکن است؛ به دلیل بیماری VSD تغییر کند. وقتی ساختار تغییر می‌کند؛ الگوی الکتریکی نیز تغییر می‌کند.
3. سی تی اسکن از قفسه سینه؛ وقتی VSD به اندازه کافی بزرگ باشد؛ باعث تغییر ساختار قلب شما می‌شود. این تغییر در انواع خاصی از عکس‌های قفسه سینه یا قلب، قابل مشاهده است. در برخی موارد، سی تی اسکن همراه با تزریق ماده‌ حاجب به خون است، که به راحتی در عکس‌های اشعه ایکس قابل مشاهده است و به پزشک اجازه می‌دهد؛ هرگونه گردش خون غیرعادی را که نشان‌دهنده بیماری VSD یا مشکل دیگری است؛ ببینند.
4. اسکن توموگرافی کامپیوتری (CT)؛ این تست، از یک کامپیوتر برای پردازش تصاویر اشعه ایکس به یک تصویر سه بعدی از داخل قلب استفاده می‌کند. مانند عکس قفسه سینه یا قلب، یک ماده تزریقی که در اسکن CT به وضوح قابل مشاهده است؛ ممکن است کمک کننده باشد.
5. آنژیوگرافی قلبی؛ این روش، از یک دستگاه کاتتر برای مشاهده قلب از داخل، استفاده می‌کند. یک متخصص، دستگاه را وارد یک رگ خونی اصلی، معمولاً در ناحیه کشاله ران شما می‌کند و سپس آن را به سمت قلب هدایت می‌کند. وقتی داخل قلب شما قرار گرفت؛ می‌تواند به تعیین دقیق اندازه و مکان هر مشکلی، مانند VSD کمک کند. محتمل‌ترین دلیل استفاده از این تست، زمانی است که پزشک به آسیب رگ‌های خونی در ریه‌ها مشکوک باشد.

درمان بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی

سوراخ مادرزادی قلب، چگونه درمان می‌شود و آیا درمانی قطعی وجود دارد؟ اکثر VSDs آن‌قدر کوچک هستند، که هیچ مشکلی ایجاد نمی‌کنند و احتمالاً تا سن 6 سالگی، خود به خود بسته می‌شوند. در این موارد، پزشک احتمالاً توصیه می‌کند از جراحی خودداری شود؛ علائم را زیرنظر بگیرید و ببینید آیا نقص به طور مستقل بسته می‌شود یا خیر. وقتی VSDs متوسط یا بزرگ‌تر هستند؛ پزشک شما احتمالاً توصیه می‌کند با بستن سوراخ، VSD را ترمیم کنید. دو روش اصلی برای ترمیم VSD عبارتند از:

• جراحی؛ جراحی بیماری های مادرزادی قلب، یکی از راه‌های درمان این‌گونه بیماری‌ها است و مطمئن‌ترین راه برای بستن VSD، جراحی آن و استفاده از نوعی patch ( نوعی وصله مصنوعی یا طبیعی) است. برای این کار، یک متخصص قلب، عمل جراحی را انجام می‌دهد و سوراخ را می‌بندد. بسته به اندازه و محل سوراخ، ممکن است به سادگی بخیه زدن سوراخ باشد. در موارد دیگر، ممکن است شامل وصله‌ای از مواد مصنوعی یا پیوندی از بافت خود شما باشد.
• روش‌های کاتتر؛ مانند کاتتریزاسیون قلبی، این روش‌ها از رویکرد کاتتر برای دسترسی به قلب، از طریق یک شریان اصلی استفاده می‌کنند. وقتی دستگاه کاتتر به محل مورد نظر می‌رسد؛ می‌تواند یک وسیله تخصصی به نام مسدودکننده را قرار دهد و سوراخ را مسدود کند. کاتتر لوله نازک و انعطاف پذیری است، که از طریق یک ورودی در بدن (رگ اصلی دست یا پا) از طریق عروق حرکت داده شده و به قلب می‌رسد.

در هر دو مورد فوق، بافت قلب شما روی patch رشد خواهد کرد و در نهایت، patch یا بخشی از دیواره قلبی بین بطن‌ها می‌شود. در مواردی که نوزاد یا کودک کم‌وزن است یا با سرعت مورد انتظار رشد نمی‌کند؛ پزشک متخصص ممکن است؛ اقدامات ویژه‌ای را برای کمک به دریافت تغذیه کافی توصیه کند. این اقدامات ممکن است؛ شامل یک رژیم غذایی خاص یا حتی لوله تغذیه باشد.

چه داروهایی برای درمان سوراخ مادزادی قلب استفاده می‌شود؟

داروها می‌توانند علائم VSD را قبل از جراحی یا اگر احتمال بسته شدن VSD به مرور زمان وجود داشته باشد؛ درمان کند. داروهای رایج برای VSD اغلب همان داروهایی هستند، که نارسایی قلبی را درمان می‌کنند. آنها شامل موارد زیر هستند:

1. داروهای ادرارآور؛ این داروها مقدار مایعی را که کلیه‌های شما از بدنتان خارج می‌کنند؛ افزایش می‌دهند. این موضوع زمانی مفید است، که مایع در اطراف قلب شما جمع می‌شود، که یک اثر رایج نارسایی قلبی به همراه دارد. این داروها باعث می‌شوند ادرار شما بیشتر شود.
2. داروهای نارسایی قلبی؛ این داروها به کنترل قدرت و زمان‌بندی ضربان قلب شما کمک می‌کنند؛ یک مثال این داروها، «دیگوکسین» است؛ دارویی رایج در درمان نارسایی قلبی که برای VSD نیز مفید است.

سوالات متداول درباره VSD

آیا همه سوراخ های بین بطنی نیاز به جراحی دارد؟

همه افراد دارای سوراخ مادرزادی بین بطنی، نیازی به جراحی قلبی ندارند. سوراخ های بسیار کوچک در سپتوم بطنی باعث نمی‌شوند؛ خون زیادی از بین بطن ها عبور کند. در این موارد، فشار زیادی بر قلب و ریه‌ها وارد نمی‌شود و نیازی به جراحی نیست. همچنین این سوراخ های کوچک ممکن است؛ هیچ علامتی ایجاد نکنند.

آیا درمان به موقع VSD حیاتی است؟

اگر درمان سوراخ بین بطنی به موقع انجام نشود و به مرحله «سندرم ایزن منکر» برسد؛ دیگر بیمار غیر قابل جراحی می شود و زندگی بعدی کوتاه، بسیار سخت و دشوار می‌شود. بنابراین تشخیص و درمان به موقع در این بیماری، بسیار حیاتی است.

اگر سوراخ مادرزادی بین بطنی به چه اندازه ای برسد، نیاز به جراحی دارد؟

اندازه VSD که نیاز به جراحی دارد؛ به عوامل مختلفی بستگی دارد. اگر VSD علائم یا مشکلاتی در قلب و ریه‌ها ایجاد نکند؛ معمولاً توصیه می‌شود جراحی به تأخیر بیفتد؛ زیرا برخی از آنها ممکن است خود به خود بسته شوند؛ اما سوراخ های بزرگ (با قطر 6 تا 10 میلی‌متر) اغلب نیاز به جراحی دارند؛ هرچند زمان‌بندی دقیق جراحی ممکن است کمی متفاوت باشد. تصمیم‌گیری نهایی برای جراحی، تنها بر اساس اندازه VSD نیست و پزشک، عوامل دیگری مانند علائم بیمار، تأثیر VSD بر عملکرد قلب و ریه‌ها و سن بیمار را نیز در نظر می‌گیرد.

اگر VSD درمان نشود چه اتفاقی می‌افتد؟

اگر VSD (نقص مادرزادی دیواره بین بطنی) درمان نشود؛ ممکن است بیمار مبتلا به نارسایی قلبی شود. همچنین، سوراخ ترمیم نشده در قلب، می‌تواند پس از سال‌ها به عارضه‌ای به نام «سندرم آیزنمنگر» منجر شود. در این حالت، جریان خون نامنظم باعث می‌شود؛ رگ‌های خونی در ریه‌ها سفت و باریک شوند. این وضعیت می‌تواند منجر به مشکلات جدی، در گردش خون و عملکرد قلب و ریه‌ها شود. بنابراین، تشخیص و درمان به موقع بیماری VSD، برای جلوگیری از این عوارض بالقوه خطرناک بسیار مهم است.

بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی (بیماری VSD) اگرچه می‌تواند نگران‌کننده باشد؛ اما با تشخیص به موقع، درمان این بیماری امکان‌پذیر است. بسیاری از کودکان و بزرگسالان مبتلا به بیماری VSD، با درمان مناسب، می‌توانند زندگی طبیعی و سالمی داشته باشند. به یاد داشته باشید، که شرایط هر بیمار منحصر به فرد است و مشورت با یک متخصص قلب، برای تعیین بهترین روش درمانی ضروری است.

دکتر علیرضا قویدل؛ جراح قلب، استاد دانشگاه و عضو انجمن جراحان قلب ایران، با سال‌ها تجربه موفق در زمینه درمان انواع بیماری‌های قلبی، یکی از برجسته‌ترین متخصصان، در زمینه درمان بیماری سوراخ مادرزادی بین بطنی است. جهت ارتباط با کلینیک دکتر علیرضا قویدل می‌توانید با راه های ارتباطی ما در تماس باشید.

منابع و مآخذ

1. (mayoclinic.org) Ventricular septal defect
2. (my.clevelandclinic.org) Ventricular Septal Defects
3. (hopkinsmedicine.org) Ventricular Septal Defect Surgery for Children