عمل قلب باز کودکان، یکی از مهم ترین مداخلات پزشکی در دنیای امروز است، که برای اصلاح نقایص مادرزادی قلب انجام می‌شود، که می‌تواند از نقص‌های ساده دیواره قلب تا ناهنجاری‌های پیچیده ساختاری را شامل شود.
بیماری‌های مادرزادی قلب، شایع‌ترین نوع نقص هنگام تولد هستند و تقریباً یک درصد از نوزادان را تحت تأثیر قرار می‌دهند. بدون مداخله جراحی، بسیاری از این کودکان ممکن است، با مشکلات جدی سلامتی مواجه شوند یا حتی جان خود را از دست بدهند.
جراحی قلب باز کودکان، با وجود پیچیدگی و خطرات همراه، اغلب تنها راه نجات این کودکان است و می‌تواند کیفیت زندگی آنها را بهبود بخشد. در ادامه این مقاله از کلینیک دکتر قویدل به بررسی جامع عمل قلب کودکان می‌پردازیم.
معرفی عمل قلب باز کودکان
عمل قلب باز کودکان یک روش جراحی پیشرفته است، که عمدتاً برای اصلاح نقص‌های مادرزادی قلب انجام می‌شود. در این عمل حساس، جراح با ایجاد برشی کوچک در استخوان جناغ یا کنار قفسه سینه، به قلب کودک دسترسی پیدا می‌کند تا بتواند مشکلات قلبی را ترمیم کرده و بیماری را بهبود بخشد.
در طول عمل، پزشک از تجهیزات پزشکی، سیم‌ها و لوله‌های قفسه سینه، برای پشتیبانی از جراحی استفاده می‌کند. پس از انجام جراحی، مراقبت‌های فوری و طولانی‌مدت نقش حیاتی در بهبودی و سلامت کلی کودک شما ایفا می‌کنند. این روش جراحی پیچیده، امید تازه‌ای برای زندگی سالم‌تر به کودکان مبتلا به مشکلات قلبی می‌بخشد. Navigating life after infant open-heart
چه زمانی جراحی قلب باز کودکان انجام می شود؟
جراحی قلب باز کودکان زمانی انجام می‌شود، که نقایص قلبی مادرزادی، سلامت طولانی‌مدت یا کیفیت زندگی کودک را تهدید کند. این جراحی معمولاً برای اصلاح مشکلاتی، مانند نقص دیواره بین بطنی (VSD)، نقص دیواره بین دهلیزی (ASD)، تنگی آئورت، تترالوژی فالوت و سایر ناهنجاری‌های پیچیده قلبی صورت می‌گیرد.
در برخی موارد، جراحی در روزها یا هفته‌های اول تولد انجام می‌شود؛ مانند جابجایی عروق بزرگ یا سندرم قلب چپ هیپوپلاستیک. در موارد دیگر، ممکن است؛ جراحی تا چند ماه یا حتی سال‌های اول زندگی کودک به تعویق بیفتد. تصمیم‌گیری درباره زمان مناسب جراحی بر اساس نوع و شدت نقص قلبی، وضعیت سلامت عمومی کودک، و توصیه‌های تیم پزشکی متخصص قلب کودکان، صورت می‌گیرد.
علائم نیاز به عمل قلب باز در کودکان
تشخیص نیاز به جراحی قلب باز در کودکان، بر اساس مجموعه‌ای از علائم و نشانه‌های مهم صورت می‌گیرد. یکی از مهم‌ترین این علائم، کبودی یا خاکستری شدن رنگ پوست، لب‌ها و بستر ناخن‌ها (سیانوز) است، که نشان‌دهنده کمبود اکسیژن در خون می‌باشد. مشکلات تنفسی ناشی از تجمع مایع در ریه‌ها (نارسایی قلبی) نیز، از علائم هشداردهنده است.
اختلالات ضربان قلب یا ریتم نامنظم قلب (آریتمی) می‌تواند؛ نشانه دیگری از نیاز به مداخله جراحی باشد. علاوه بر این، مشکلات تغذیه‌ای، اختلال در خواب و عدم رشد و تکامل مناسب کودک نیز می‌تواند؛ نشان‌دهنده وجود مشکل قلبی جدی باشد، که نیازمند جراحی است.
روش‌های مداخله ای (اینترونشنال) برای درمان نقایص قلبی در کودکان
عمل قلب باز کودکان با توجه به نوع و شدت نقص قلبی، به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. رایج‌ترین روش، جراحی قلب باز است که طی آن، جراح از دستگاه بای‌پس قلبی-ریوی استفاده می‌کند.
جراحی قلب باز (Open-heart surgery)
در این روش، ابتدا کودک تحت بیهوشی عمومی قرار می‌گیرد. سپس جراح، برشی در استخوان جناغ (استرنوم) ایجاد می‌کند؛ تا به قلب دسترسی پیدا کند. در روش جراحی قلب باز کودکان، از دستگاه بای‌پس قلبی-ریوی استفاده می‌شود. این دستگاه وظیفه قلب و ریه‌ها را بر عهده می‌گیرد؛ خون را اکسیژن‌دار می‌کند و آن را در بدن به گردش درمی‌آورد.
با استفاده از این دستگاه، قلب موقتاً متوقف می‌شود؛ تا جراح بتواند ترمیم لازم را انجام دهد و پس از ترمیم، قلب مجدداً به کار انداخته می‌شود و دستگاه بای‌پس قطع می‌شود. در پایان نیز، برش جناغ و پوست بسته می‌شود.
جراحی بسته قلب (Closed-heart surgery) یا توراکوتومی
در روش جراحی بسته قلب کودکان، برشی در کنار قفسۀ سینه و بین دنده‌ها ایجاد می‌شود و جراح از ابزارهای خاص و دوربین برای انجام عمل استفاده می‌کند. در این روش نیازی به استفاده از دستگاه بای‌پس قلبی-ریوی نیست و البته این شیوه جراحی، برای برخی نقایص قلبی خاص مناسب است.
انتخاب روش جراحی توسط تیم پزشکی متخصص و بر اساس ارزیابی دقیق وضعیت هر کودک صورت می‌گیرد. در برخی موارد، ممکن است نیاز به یک سری عمل‌های جراحی، در طول زمان باشد تا نقص قلبی به طور کامل اصلاح شود. هدف از تمام این روش‌ها، بهبود عملکرد قلب و افزایش کیفیت زندگی کودک است.
مدت زمان عمل قلب باز کودکان
یکی از نکات مورد توجه والدین، در هنگام جراحی، مدت زمان انجام جراحی قلب باز کودکان است. از آنجا که این جراحی، یک عمل پیچیده است؛ مدت زمان جراحی قلب باز کودکان، معمولاً ۳ تا ۶ ساعت طول می‌کشد.
نکات آمادگی کودکان پیش از جراحی قلب باز
چند روز قبل از جراحی، کودک شما باید آزمایش‌های پیش از عمل را انجام دهد، که شامل معاینه فیزیکی، آزمایش خون و عکس قفسه سینه می‌شود. در این مرحله، تیم پزشکی فرم رضایت‌نامه جراحی را بررسی کرده و تمام مراحل قبل، حین و بعد از عمل را برای شما توضیح می‌دهند.
این قرار ملاقات معمولاً دو تا سه ساعت طول می‌کشد. چند روز قبل از جراحی، زمان پذیرش، پیش‌ثبت‌نام کودک و دستورالعمل‌های اضافی برای شب قبل از عمل به شما اعلام می‌شود.
توجه داشته باشید که کودک شما باید از نیمه شب قبل از عمل، از مصرف غذای جامد (از جمله آدامس) خودداری کند. دستورالعمل‌های خاصی در مورد مصرف مایعات و زمان قطع تغذیه نوزادان به شما ارائه خواهد شد.
در روز عمل، بخش جراحی، زمان حضور در بیمارستان را به شما اطلاع می‌دهد. قبل از انتقال کودک به اتاق عمل، متخصص بیهوشی به سؤالات شما پاسخ می‌دهد و ممکن است؛ بسته به سن کودک، یک آرام‌بخش خوراکی تجویز شود.
در اتاق عمل، کودک از طریق ماسک تنفسی بیهوشی اضافی دریافت می‌کند و معمولاً ظرف چند دقیقه به خواب می‌رود. در طول عمل، شما می‌توانید در اتاق انتظار خانواده جراحی منتظر بمانید و پرستار معمولاً 60 تا 90 دقیقه پس از انتقال کودک به اتاق عمل و به طور دوره‌ای در طول جراحی، اطلاعات به‌روز شده را به شما ارائه می‌دهد. رعایت دقیق این نکات آمادگی، به تضمین سلامت کودک و پیشگیری از عوارض احتمالی حین یا پس از جراحی کمک می‌کند.
مراقبت های بعد از عمل جراحی قلب باز کودکان در بیمارستان
پس از جراحی قلب باز، مراقبت‌های ویژه و دقیق در بیمارستان آغاز می‌شود. بلافاصله پس از عمل، جراح با والدین ملاقات کرده و کودک به بخش ریکاوری منتقل می‌شود. معمولاً والدین می‌توانند؛ ظرف یک ساعت پس از جراحی، کودک خود را ببینند.
کودک در بخش مراقبت‌های ویژه کودکان (PCICU یا ICU) تحت نظارت دقیق تیم متخصص قرار می‌گیرد. این تیم آموزش‌های ویژه‌ای برای مراقبت از کودکان پس از جراحی قلب دیده‌اند. بسته به نوع جراحی، کودک ممکن است از چند ساعت تا چند روز تحت آرام‌بخش قرار گیرد، تا راحت‌تر دوره بهبودی را طی کند.
پس از تثبیت وضعیت، کودک ممکن است از بخش مراقبت‌های ویژه به بخش عادی منتقل شود؛ اما همچنان تحت نظارت دقیق قرار خواهد داشت. تیم جراحی قلب کودکان، روزانه دو بار ویزیت انجام می‌دهند. قبل از ترخیص، دستورالعمل‌های دقیقی در مورد تغذیه، مراقبت از زخم، دارو و ویزیت‌های پیگیری به والدین ارائه می‌شود. Preparing for Heart Surgery
مدت زمان بستری بعد از عمل قلب کودکان
اکثر کودکانی که جراحی قلب باز انجام می دهند؛ باید 2 تا 4 روز بلافاصله پس از جراحی در بخش مراقبت های ویژه (ICU) بمانند. اغلب پس از خروج از ICU، بین 5 تا 7 روز دیگر در بیمارستان می‌مانند. اگر شرایط و عمل قلب باز کودک پیچیده‌تر باشد؛ ممکن است تا هفته ها در بیمارستان بماند.
مراقبت های بعد از عمل قلب باز کودکان در منزل
پس از عمل قلب باز کودکان، مراقبت‌های ویژه در منزل برای بهبودی کامل کودک ضروری است و این دوره معمولاً بین 3 تا 8 هفته طول می‌کشد؛ بسته به نوع و پیچیدگی عمل جراحی. کودک باید حداقل 3 تا 4 هفته در منزل استراحت کند و برای جراحی‌های پیچیده‌تر، دوره نقاهت ممکن است تا 6 تا 8 هفته طول بکشد.
از فرستادن کودک به مهد کودک به مدت حداقل 4 هفته خودداری کنید و بازگشت به مدرسه معمولاً بین 2 تا 4 هفته پس از جراحی توصیه می‌شود. درد پس از جراحی طبیعی است و معمولاً پس از روز دوم کاهش می‌یابد، و استفاده از داروهای مسکّن، مانند استامینوفن طبق دستور پزشک می‌تواند به کاهش درد کمک کند.
رعایت دقیق دستورالعمل‌های پزشک، در مورد نحوه مراقبت از محل برش جراحی و پیروی از رژیم غذایی توصیه شده توسط پزشک، برای تسریع روند بهبودی مهم است. ممکن است کودک پس از جراحی، تغییرات رفتاری مانند وابستگی بیشتر، تحریک‌پذیری، شب‌ادراری یا گریه زیاد نشان دهد، که حمایت عاطفی و صبر والدین در این دوره بسیار اهمیت دارد. به دلیل حساسیت بیشتر کودک به عفونت، رعایت بهداشت و محدود کردن تماس با افراد بیمار ضروری است.
عوارض عمل قلب باز کودکان
عمل قلب باز کودکان، علی‌رغم انجام توسط تیم متخصص و باتجربه، ممکن است با عوارضی همراه باشد. این عوارض به دو دسته «عمومی» و «اختصاصی» تقسیم می‌شوند. عوارض عمومی که در هر عمل جراحی ممکن است رخ دهد؛ شامل:
- خونریزی حین عمل یا در روزهای پس از آن
- واکنش‌های به داروها
- مشکلات تنفسی
- عفونت
- در موارد خیلی کم، خطر مرگ
عوارض اختصاصی مرتبط با جراحی قلب باز کودکان، شامل تشکیل لخته‌های خونی، ورود حباب‌های هوا به جریان خون، ابتلا به عفونت ریوی، بروز مشکلات ریتم قلب (آریتمی)، حمله قلبی و سکته مغزی است.
با این حال، بیمارستان‌ها و مراکز پزشکی تخصصی، که این جراحی‌ها را انجام می‌دهند؛ دارای جراحان، پرستاران و تکنسین‌های ویژه‌ای هستند، که برای انجام این عمل‌ها و مراقبت‌های پس از آن آموزش دیده‌اند، که این امر خطر بروز عوارض را به حداقل می‌رساند و اکثر کودکان پس از عمل، دوره بهبودی موفقی را طی می‌کنند.
مشکلات ناشی از زخم عمل قلب باز در کودکان
زخم ناشی از عمل قلب باز در کودکان می‌تواند؛ منجر به عوارض جدی شود. عفونت محل جراحی، یکی از این عوارض است که در 3 تا 8 درصد کودکان رخ می‌دهد و می‌تواند؛ منجر به بستری طولانی‌مدت، نیاز به آنتی‌بیوتیک‌ها و مراقبت‌های ویژه شود.
به دلیل اهمیت بالای این موضوع، مراقبت دقیق و پیگیری منظم پس از عمل، برای تشخیص و درمان به‌موقع این عوارض، به‌طور ویژه توسط تیم پزشکی در نظر گرفته می‌شود. Deep Wound Infection in Pediatrics after Open Cardiac Surgery
میزان موفقیت جراحی قلب باز کودکان چقدر است؟
آمارهای اخیر نشان می‌دهند، که میزان بقای کلی بیماران پس از جراحی قلب باز کودکان، صرف نظر از پیچیدگی عمل، بسیار امیدوارکننده است؛ به عنوان مثال، در مرکز پزشکی کودکان کلرادو، میزان بقای کلی برای تمام بیماران عمل قلب باز کودکان، 97.9 درصد گزارش شده است.
این آمار حتی از میانگین ملی که توسط انجمن جراحان قفسه سینه (STS) گزارش شده و 97.3 درصد است؛ کمی بالاتر می‌باشد. این ارقام نشان‌دهنده پیشرفت قابل توجه در تکنیک‌های جراحی، مراقبت‌های پیش و پس از عمل، و تخصص تیم‌های پزشکی در حوزه عمل قلب کودکان است.
