شاید بارها شنیده باشید، که رسوبات و چربی‌ها در رگ‌های ما می‌نشینند و آنها را مسدود یا تنگ می‌کنند؛ اما آیا می‌دانید این رسوبات، دقیقاً از چه تشکیل شده‌اند و منشأ آنها چیست؟ یا اینکه کلسیم، عنصری که برای استحکام استخوان‌هایمان ضروری است؛ چگونه می‌تواند در رگ‌های ما رسوب کند؟ رسوبات کلسیم در عروق کرونر چقدر خطرناک هستند و آیا همیشه نیاز به جراحی دارند؟
رسوب کلسیم در عروق، به ویژه عروق کرونر قلب، پدیده‌ای است که می‌تواند؛ سلامت قلب و عروق ما را به طور جدی تهدید کند. این فرآیند، که به آن «کلسیفیکاسیون عروق کرونر» نیز می‌گویند؛ زمانی رخ می‌دهد که ذرات کلسیم در دیواره رگ‌های خون‌رسان به قلب تجمع می‌یابند.
این رسوبات، معمولاً بخشی از روند پیچیده‌تر «آترواسکلروز» هستند؛ جایی که چربی‌ها، کلسترول و سایر مواد نیز در کنار کلسیم در دیوارۀ رگ‌ها انباشته می‌شوند. با گذشت زمان، این تجمعات می‌توانند؛ جریان خون را محدود کرده و خطر حمله قلبی و سایر مشکلات قلبی- عروقی را افزایش دهند.
در این مقاله، قصد داریم شما را با جنبه‌های مختلف این پدیدۀ مهم آشنا کنیم. از دلایل شکل‌گیری رسوبات کلسیم گرفته تا عوارض آن، روش‌های تشخیص و درمان‌های موجود، همه را به زبانی ساده و قابل فهم برای شما توضیح خواهیم داد. در این مقاله از گروه نگارش دکتر علیرضا قویدل، با ما همراه باشید تا بیشتر دربارۀ این موضوع حیاتی بیاموزید و بفهمید؛ چگونه می‌توانید از سلامت قلب و عروق خود محافظت کنید.
دلیل وجود کلسیم در عروق کرونر
رسوب کلسیم در عروق کرونر، ازجمله انواع بیماری عروق کرونر و پدیده‌ای است که طی آن ذرات کلسیم در دیواره‌ی رگ‌های خون‌رسان به قلب تجمع می‌یابند. این فرآیند، که بخشی از روند پیچیدۀ آترواسکلروز محسوب میشود؛ می‌تواند نشانه‌ای هشداردهنده از بیماری‌های قلبی-عروقی باشد. درک علل و اهمیت این پدیده برای حفظ سلامت قلب و عروق ضروری است. علل اصلی رسوب کلسیم در عروق کرونر شامل موارد زیر میشود.
روند طبیعی افزایش سن
برای مردان پس از 40 سالگی و برای زنان بعد از50سالگی، بدن تمایل بیشتری به رسوب کلسیم در بافت‌های مختلف، از جمله عروق، پیدا می‌کند. در زنان، هورمون‌های جنسی زنانه تا قبل از یائسگی، از رسوب کسلیم جلوگیری می‌کنند؛ به همین خاطر، زنان حدود 10 سال دیرتر از از مردان، احتمال ابتلا به رسوب کلسیم دارند. البته این فرآیند می‌تواند؛ از دهۀ 20 زندگی آغاز شود؛ هرچند در این سنین معمولاً قابل تشخیص نیست.
آسیب و التهاب عروق
رگ‌هایی که دچار آسیب، التهاب یا ترمیم شده‌اند؛ مستعد جذب رسوبات کلسیمی هستند. آسیب‌های وارد شده به رگ‌ها می‌توانند؛ ناشی از عوامل مختلفی چون فشار خون بالا، دیابت، یا سبک زندگی ناسالم باشند.
مرگ سلول‌های عضلانی صاف
تحقیقات نشان می‌دهد، که مرگ سلول‌های عضلانی صاف در لایۀ داخلی رگ (اینتیما) می‌تواند؛ آغازگر فرآیند «میکروکلسیفیکاسیون» باشد. این روند، به تدریج منجر به تشکیل رسوبات بزرگ‌تر میشود.
تجمع تدریجی
رسوبات کلسیمی، از اندازه‌های بسیار کوچک (حدود 0.5 میکرومتر) شروع می‌شوند و می‌توانند، تا بیش از 3 میلی‌متر رشد کنند. همزمان با این رشد، پلاک‌های چربی نیز در عروق تجمع می‌یابند.
اختلالات متابولیک
وجود بیماری‌ها نیز، ممکن است؛ یکی از عوامل بروز کلسیم در عروق کرونر باشند. برخی بیماری‌ها، مانند اختلالات هورمونی یا بیماری‌های کلیوی، می‌توانند؛ بر متابولیسم کلسیم تأثیر گذاشته و احتمال رسوب آن را در عروق افزایش دهند.
عوامل ژنتیکی
علاوه بر موارد ذکر شده، برخی افراد ممکن است؛ به دلیل زمینۀ ژنتیکی و سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری عروق کرونر، مستعد تجمع سریع‌تر کلسیم در عروق باشند. Coronary Artery Calcification
علاوه بر موارد ذکر شده در بالا، سایر عوامل خطر رسوب کلسیم در عروق قلبی عبارت‌اند از:
- کلسترول بالا و سایر چربی‌های خون
- استرس و اضطراب
- فشارخون بالا
- دیابت
- اضافه‌وزن و چاقی
- سیگارکشیدن
- بی‌تحرکی و عدم فعالیت بدنی
عوارض وجود کلسیم در عروق کرونر
مهم‌ترین عارضه کلسیفیکاسیون عروق کرونر، تنگ شدن رگ‌های قلبی (استنوز) است، که منجر به کاهش جریان خون به قلب میشود. این کاهش جریان خون، می‌تواند باعث درد جناغ قفسه سینه (آنژین) و حتی حمله قلبی شود.
پزشکان برای تشخیص شدت مشکل، از آزمایش‌های عملکردی یا سی‌تی آنژیوی قلب استفاده می‌کنند، تا تصمیم بگیرند؛ آیا بیمار نیاز به آنژیوپلاستی قلبی دارد یا خیر. معمولاً اگر تنگی رگ، بیش از 50% باشد؛ به‌ویژه در شریان مهمی، مانند «شریان نزولی قدامی چپ»، آن را قابل توجه و نیازمند مداخله می‌دانند.
البته، انجام آزمایش‌های گسترده، برای تشخیص CAC نیز خطراتی دارد و ممکن است؛ منجر به کاتتریزاسیون‌های غیرضروری شود، که خود می‌تواند عوارضی مانند خونریزی، عفونت، پارگی رگ و اسپاسم عروق کرونر را به همراه داشته باشد. Coronary Artery Calcification
علاوه بر عوارضی که ذکر شد؛ چند عارضه مهم دیگر، مرتبط با کلسیفیکاسیون عروق کرونر نیز وجود دارد، که باید به آنها توجه کرد. در ادامه به بررسی این عوارض می‌پردازیم.
آریتمی قلبی
کلسیفیکاسیون عروق کرونر می‌تواند؛ باعث اختلال در سیستم هدایت الکتریکی قلب شود. این امر ممکن است؛ منجر به ضربان نامنظم قلب یا آریتمی شود، که در برخی موارد می‌تواند خطرناک باشد.
نارسایی قلبی
در صورت پیشرفت بیماری و کاهش مزمن جریان خون به عضله قلب، ممکن است عملکرد پمپاژ قلب، به‌تدریج ضعیف شود و منجر به نارسایی قلب گردد.
ترومبوز (لخته شدن خون)
سطح ناهموار ایجاد شده توسط پلاک‌های کلسیفیه، می‌تواند محلی برای تشکیل لختۀ خون باشد. این لخته‌ها می‌توانند؛ باعث انسداد ناگهانی رگ و حمله قلبی شوند.
تفاوت کلسیفیکیشن عروق کرونر و آترواسکلروزیس
درباره تفاوت کلسیفیکاسیون عروق کرونر و آترواسکلروزیس می‌توان گفت که آترواسکلروزیس فرآیند کلی تجمع مواد مختلف (چربی‌ها، کلسترول و سایر مواد) در دیوارۀ رگ‌هاست. این تجمعات، که «پلاک» نامیده می‌شوند؛ به مرور زمان رشد کرده و می‌توانند جریان خون را محدود کنند.
در حالی که کلسیفیکیشن عروق کرونر، به‌طور خاص به رسوب کلسیم در عروق قلب اشاره دارد و معمولاً در مراحل پیشرفته‌تر بیماری عروق کرونر مشاهده میشود. این تمایز مهم است؛ زیرا کلسیفیکیشن عروق کرونر می‌تواند؛ نشانه‌ای از پیشرفت بیماری عروق کرونر باشد و ممکن است؛ نیاز به ارزیابی‌ها و مداخلات پزشکی خاصی داشته باشد.
تشخیص میزان کلسیم عروق کرونر
تشخیص کلسیفیکاسیون عروق کرونر فرآیندی چند مرحله‌ای است، که شامل بررسی‌های اولیه و آزمایش‌های تخصصی میشود. پزشکان برای ارزیابی دقیق وضعیت بیمار و تعیین میزان کلسیفیکاسیون عروق کرونر، از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند. در ادامه به بررسی این روش‌ها می‌پردازیم.
بررسی‌های اولیه
در بررسی‌های اولیه بیمار، سه اقدام صورت می‌گیرد. در ابتدا مرور سابقه پزشکی فردی و خانوادگی بیمار انجام میشود. سپس انجام معاینات فیزیکی صورت می‌گیرد و نهایتا پزشک به بررسی نتایج آزمایش‌های خون می‌پردازد.
آزمایش‌های تخصصی
پس از انجام بررسی‌های اولیه، اینک نوبت به انجام آزمایش‌های تخصصی می‌رسد. یکی از این آزمایش‌ها «تست کلسیم اسکور» (Coronary Calcium Score) است. این آزمایش ساده و غیرتهاجمی، با استفاده از سی‌تی اسکن با دوز اشعه پایین و بدون تزریق ماده حاجب، انجام میشود. هدف از این آزمایش، یافتن پلاک در عروق خون‌رسان به قلب است. امتیاز بالاتر کلسیم، نشان‌دهنده خطر بیشتر برای آنژین، حمله قلبی و سایر مشکلات قلبی- عروقی است.
مرحله دیگر، انجام «آنژیوگرافی سی‌تی کرونر» است. این روش غیرتهاجمی، برای ارزیابی جریان خون قلب استفاده میشود. در طی این آزمایش، ماده حاجب به رگ‌های خونی تزریق شده و سپس با استفاده از سی‌تی اسکن، تصاویری از جریان خون به سمت قلب گرفته میشود.
سومین روش تخصصی، «الکتروکاردیوگرام» (ECG یا EKG) است. الکتروکاردیوگرام یا همان نوار قلب، آزمایشی ساده و غیرتهاجمی در مطب پزشک قابل انجام است. الکترودهایی روی بازوها، پاها و قفسه سینه قرار داده می‌شوند، تا ایمپالس‌های الکتریکی قلب را ثبت کنند. این آزمایش می‌تواند؛ نشانه‌های حمله قلبی اخیر یا گذشته را نیز آشکار کند.
در نهایت از تست ورزش نیز برای بررسی تخصصی استفاده میشود. این آزمایش برای بررسی واکنش قلب، به ورزش یا شرایطی که سطح آدرنالین بالاست؛ انجام میشود. معمولاً این تست روی تردمیل انجام میشود؛ اما برای افرادی که قادر به راه رفتن نیستند؛ از داروهایی استفاده میشود تا شرایط فعالیت بدنی و فشار بر سیستم قلبی – عروقی شبیه‌سازی شود. انواع مختلف تست استرس عبارتند از:
- تست استرس هسته‌ای؛ در این روش، یک ایزوتوپ رادیواکتیو با دوز پایین تزریق میشود، تا دقت آزمایش افزایش یابد.
- اکوکاردیوگرافی استرس؛ این روش شامل انجام اولتراسوند قبل و بعد از تست استرس است.
هر یک از این روش‌های تشخیصی، اطلاعات ارزشمندی در مورد وضعیت قلب و عروق کرونر ارائه می‌دهند. پزشک متخصص با توجه به شرایط خاص هر بیمار، ممکن است یک یا چند مورد از این آزمایش‌ها را تجویز کند. تشخیص دقیق و به موقع کلسیفیکاسیون عروق کرونر، نقش مهمی در مدیریت موثر بیماری و پیشگیری از عوارض جدی آن دارد. Coronary Calcification Diagnosis
درمان رسوب کلسیم در عروق و جراحی ها
هدف اصلی در درمان کلسیفیکاسیون عروق کرونر، کند کردن (و در صورت امکان معکوس کردن) پیشرفت آن و جلوگیری از عوارض جدی، مانند حمله قلبی یا سکته مغزی است. کنترل عوامل خطر می‌تواند؛ به محدود کردن کلسیفیکاسیون کرونر و پیشگیری از بیماری‌های تهدیدکنندۀ زندگی کمک کند. روش‌های درمانی و پیشگیرانه موثری در دسترس هستند، که شامل موارد مختلفی می‌شوند.
تغییرات سبک زندگی
تغییرات در سبک زندگی، می‌تواند به پیشگیری و کند کردن پیشرفت کلسیفیکاسیون عروق کرونر کمک کند. این تغییرات عبارتند از:
- رژیم غذایی مناسب
- ورزش منظم
- ترک سیگار
- پرهیز از مصرف الکل
- کاهش وزن
دارودرمانی
همچنین پزشک ممکن است؛ با توجه به میزان خطر کلسیفیکاسیون عروق کرونر، داروهای زیر را تجویز کند:
- داروهای کاهنده کلسترول
- مهارکننده‌های PCSK9 (مانند Repatha و Praluent)
- داروهای کاهنده فشار خون (مانند بتابلاکرها، مهارکننده‌های ACE، دیورتیک‌ها)
- داروهای کنترل قند خون (مانند داروهای ضد دیابت)
- داروهای ضد انعقاد (مانند وارفارین، Eliquis، Xarelto، Pradaxa)
روش‌های جراحی و مداخله‌ای
در موارد شدید آترواسکلروز (تجمع پلاک) که باعث ایجاد علائم یا بیماری شده یا تهدیدکننده است؛ ممکن است مداخلات بیشتری ضروری باشد. یکی از این مداخلات، آنژیوپلاستی است. این روش کم‌تهاجمی، با استفاده از یک کاتتر (لوله نازک و انعطاف‌پذیر) انجام میشود.
کاتتر به داخل رگ مسدود شده هدایت میشود و یک بالون کوچک برای باز کردن پلاک و بازگرداندن جریان خون باد میشود. سپس یک استنت (لوله توری کوچک) برای باز نگه داشتن رگ قرار داده میشود.
همچنین عمل بای پس عروق کرونری قلب، یکی دیگر از روش‌های جراحی است. این روش جراحی رایج، برای ایجاد مسیرهای جدید برای جریان خون، در اطراف رگ‌های مسدود یا تنگ شده استفاده میشود. این «بای‌پس‌ها» با استفاده از رگ‌های سالم گرفته شده از قفسه سینه، بازوها یا پاها ایجاد می‌شوند.
انتخاب روش درمانی مناسب، به عوامل مختلفی از جمله شدت بیماری، وضعیت کلی سلامت بیمار و پاسخ به درمان‌های قبلی، بستگی دارد. پزشک متخصص با در نظر گرفتن تمام این عوامل، بهترین برنامه درمانی را برای هر بیمار طراحی می‌کند. مدیریت موفق کلسیفیکاسیون عروق کرونر، نیازمند انتخاب متخصص حرفه‌ای و ترکیبی از تغییرات سبک زندگی، دارودرمانی و در موارد لازم، مداخلات جراحی است.
نکته نهایی درباره کلسیفیکاسیون عروق کرونر
همان‌طور که در این مقاله توضیح داده شد، رسوب کلسیم در عروق کرونر، پدیده‌ای جدی و بالقوه خطرناک است، که نیازمند توجه، مدیریت و در صورت لزوم، درمان فوری می‌باشد. اهمیت تشخیص زودهنگام و مراقبت مناسب، در این زمینه را نمی‌توان نادیده گرفت. در این راستا، دکتر علیرضا قویدل، متخصص برجسته قلب و عروق در تهران، با سال‌ها تجربه و سابقه درخشان، در درمان بیماری‌های قلبی- عروقی، آماده ارائه خدمات تخصصی به شما عزیزان است.
ایشان با بهره‌گیری از دانش روز و تکنیک‌های پیشرفته، در کنار رویکردی شخصی‌سازی شده برای هر بیمار، تلاش می‌کنند؛ بهترین مراقبت‌ها را در زمینه پیشگیری، تشخیص و درمان مشکلات قلبی- عروقی، از جمله کلسیفیکاسیون عروق کرونر، ارائه دهند. سلامت قلب شما، اولویت ماست.
سوالات پرتکرار کلسیم در عروق کرونر
- کلسیفیکاسیون عروق کرونر چه خطری دارد؟ اگر رسوب کلسیم در عروق کرونر دارید؛ در معرض خطر بالای ابتلا، به بیماری عروق کرونر و حوادث نامطلوب قلبی عروقی (MACE) هستید.
- ملاحظات سبک زندگی برای از بین بردن رسوبات کلسیم عروق چیست؟ رعایت مواردی نظیر «رژیم غذایی کم‌چرب»، «پرهیز از دخانیات»، «ورزش منظم» و «کنترل فشار خون و کلسترول» موجب کاهش کلسیم عروق میشود.
15 دیدگاه دربارهٔ «نکاتی درباره کلسیم در عروق کرونر»
سلام و بی نهایت تشکر از توضیحات خوبتون روان ساده با قلمی توانا افتخار میکنم که ایران عزیز چنین پزشکان حاذق و مسئول دارد عمرتان پایدار عزتتان برقرار
خدا یار و نگهدار همه عزیزان این تلاش بی مزد و. بی منت
حسن توکلی تهران
با سلام. از پیام پرمهر شما سپاسگزارم.
سپاس فراوان از دکتر معزز که بسیار رسا و قابل درک توضیح داده اند . تندرست باشید و روزگاران خوش
با سلام خدمت دکتر عزیز سوال بنده این است آیا کلسیم موجود در مواد غذایی مانند شیر تخم مرغ انجیر وغیر ه همان کلسیمی است که عروق قلبی را مسدود. می کند با سپاس
آقای دکتر، کلسیم در عروق کرونر چطور تشخیص داده میشه؟
سلام، وقت بخیر. کلسیم در عروق کرونر معمولاً با استفاده از سی‌تی اسکن مخصوص عروق قلبی (CT coronary artery calcium score) تشخیص داده میشود.
آیا وجود کلسیم در عروق کرونر نشانه بیماری قلبی هست؟
سلام، وقت بخیر. بله، کلسیم در عروق کرونر معمولاً به معنای آترواسکلروزیس (سخت شدن عروق) است که می‌تواند خطر بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.
اگر با وجود رعایت رژیم غذایی شدید بازهم دچار کلسیقیکیشن بشویم راه چاره چیست؟
سلام آیا مصرف مکمل کلسیم
برای درمان کم کاری پاراتیروئید
تاثیری در رسوب کلسیم عروقی دارد؟
سلام و عرض ادب . مصرف روزانه مکمل استئوکینون یا سوپراکل منجر به رسوب کلسیم در عروق می شود ؟
سلام وقت شما بخیر
پدرم را برای سی تی آنژیو بردم گفتند به علت رسوب شدید کلسیم نمیشه سی تی آنژیو انجام داد
به نظر شما باید چه کاری انجام بدهیم
با سلام و وقت بخیر
با تشکر از مطالب بسیار آموزنده و خوب شما ، آیا قرص های کلسیم که جهت تقویت اسخوان تجویز میشود هم در رگ ها رسوب می کند؟
با سلام خدمت دکتر عزیز سوال بنده این است آیا کلسیم موجود در مواد غذایی مانند شیر تخم مرغ انجیر وغیر ه همان کلسیمی است که عروق قلبی را مسدود. می کند با سپاس
سلام
متشکرم از راهنمای
یهای شما
همیشه کلسترول من بالا ب
ودچون برادرم مشکل نارسایی قلب پیدا کرد من قلب خود را چک کردم
با این توضیحات آقای دکتر من موضوع را جدی کرفتم
سپاسگزارم